premium
Hajar Fallah, jurist en expert beeldvorming in de media
In de serie islamitisch feminisme gaat journalist Remco van Mulligen in gesprek met verschillende islamitische feministen over belangrijke kwesties in hun traditie, waarbij hij ook reflecteert op zijn eigen christelijke traditie wat hun verhalen met hem zelf doen.
Sinds de moord, in oktober 2020, op leraar Samuel Paty treft Frankrijk strengere maatregelen tegen moslims. Zelfs de verkoop van halal voedsel in supermarkten is volgens de regering een teken van ‘separatisme’ en dus een gevaar voor de Franse identiteit. Zonder al te veel aanleiding doet de politie invallen bij islamitische organisaties, om heftige maatregelen te treffen als daar iets wordt aangetroffen dat net niet helemaal is zoals het hoort.
Hajar Fallah denkt dat Nederland met enige vertraging achter de Franse trend aangaat. Ook hier wint institutionele islamofobie terrein. Sinds tweeënhalf jaar is in ons land een boerkaverbod van kracht. Formeel is die wet geformuleerd als een verbod op ‘gezichtsbedekkende kleding’, om conflict met het gelijkheidsbeginsel uit artikel 1 van de Grondwet te voorkomen. Maar dat maakt het volgens jurist Fallah niet minder onrechtmatig.
We zijn allen één. Ik ben deel van het universum, jij ook, we zijn allemaal belangrijk en dat maakt ons één
Hajar Fallah
De hoofddoek is een veelbesproken onderwerp in deze interviewserie over islamitisch feminisme. Dit keer komen we dicht bij huis. Fallah is actief voor S.P.E.A.K., een collectief voor en door moslimvrouwen. Ik ben niet jouw strijdtoneel is hun motto, afgeleid van het gedicht My body is not your battle ground van de Syrisch-Amerikaanse Mohja Kahf.
Met Fallah spreek ik aan de hand van hoofddoek- en boerkaverboden over de verbinding tussen islam, feminisme en activisme. Hoe kunnen niet-islamitische feministen en christenen solidair zijn met moslimvrouwen?
“Ik was al vanaf de basisschool heel erg politiek bewust”, vertelt Fallah. Dat bleef zo toen ze later rechten ging studeren. “Ik ontdekte tijdens mijn studie dat het uitgangspunt vaak is dat Europese landen weten wat beschaving inhoudt. Er zit op de universiteit veel bias in de manier van lesgeven. Een professor behandelde het Chinees en islamitisch recht aan de hand van wat zij doen met vrouwen. Het Romeins recht is volgens hem het beste dat er is. Alles wat niet wit en blond met blauwe ogen is, is minder geëvolueerd.”
Ook in Marokko, waar Fallahs ouders vandaan komen, overheerste het Europese superioriteitsdenken, vertelt ze. “Als we daar op vakantie waren zeiden ze: jullie hebben vrijheid en mensenrechten, wij niet. Dat is het beeld dat de Fransen creëerden, dat zij beschaving hebben gebracht. Terwijl zij in 1912 de Koranschool in Marrakech sloten, met al haar wijsheid en wetenschap.
Ik vind het belangrijk om eer te geven aan wie eer toekomt. Die beweging zien we nu ook vaak - niet om de samenleving te ondermijnen, maar om gelijkwaardigheid te brengen. Surinaamse, Arabische en Europese culturen voegen allemaal iets toe. In elk systeem zitten positieve dingen.”
In mijn interviews met islamitische feministen keert dit vaker terug: vooroordelen en stereotype beelden zijn op zichzelf al venijnig, maar het meest giftige effect is misschien wel de internalisering ervan. Dat je als vrouw zelf gaat geloven dat je minder goed bent, omdat je omgeving dat steeds zegt. Dat je zelfs als Marokkaan in Marokko meent dat Europa een superieure beschaving is. Het is geen ‘erfenis’ uit een lang vervlogen koloniale tijd: westers imperialisme wordt nog steeds in hoorcolleges rechten verkondigd.
Heeft Fallah dan ook moeite met feminisme? Ook daar is immers wit westers denken vaak nog de norm. “Ik heb mezelf tot drie jaar geleden nooit feminist genoemd. Ik kende alleen wit feminisme dat demonstreerde voor baas in eigen buik en stond voor al je kleren uitdoen. Dat spreekt mij als moslimvrouw niet aan. Ik ben wel voorstander van baas over eigen lichaam, maar dit voelde niet als mijn strijd. Ik leerde op school over Dolle Mina’s en dat zijn geen Dolle Fatima’s.”
Via een omweg kwam ze toch weer uit bij feminisme. “Toen ik alle machtsmechanismen van de wereld ging afpellen kwam ik uit bij vrouwenrechten. Veel Arabische en islamitische feministen schrijven daarover. Toen zag ik dat er niet één vorm van feminisme is, niet één context waarin vrouwen hun vrijheid moeten ontplooien. Het begrip womanism spreekt me aan, want het is intersectioneel. Ik ben vrouw van kleur en moslima en van daaruit ben ik een womanist.
De uitkomst van wit feminisme is dat man en vrouw altijd gelijk moeten zijn. Ik heb me daar nooit prettig bij gevoeld, want in mijn religie zijn man en vrouw wel gelijkwaardig maar niet gelijk. Ik vind het belangrijker dat ik vrij mijn keuzes kan maken, zonder bemoeienis van een man. Als ik huisvrouw wil zijn, is dat niet omdat mannen in mijn cultuur dat helemaal geweldig vinden, maar omdat ik me daarbij gelukkig voel. Dat vind ik een heel sterke vorm van feminisme.”
Feminisme benadrukt de onafhankelijkheid van de vrouw. Aan de andere kant gaan islam en christendom uit van de afhankelijkheid van alle mensen van God en van elkaar. Voor niet-gelovige feministen is dit vaak een reden om te concluderen dat feminisme en religie elkaar uitsluiten. “Het voelt voor mij alsof wit feminisme in een uiterste is blijven hangen”, reageert Fallah. “De overheid moet man en vrouw gelijk behandelen en je moet hetzelfde loon krijgen voor dezelfde functie. In de praktijk werkt dat niet, omdat het systeem nog steeds patriarchaal is.
In de islam, zoals ik die interpreteer, zijn we allemaal afhankelijk van elkaar
Hajar Fallah
In de islam, zoals ik die interpreteer, zijn we allemaal afhankelijk van elkaar. Individualisme heeft goede kanten, maar brengt ook veel pijn en eenzaamheid met zich mee. Ik geloof niet dat de mens geschapen is om zijn leven lang alleen te zijn en onafhankelijk eigen keuzes te maken. Andere mensen voegen iets toe. Ik vind het alleen maar krachtig als je ‘onafhankelijk afhankelijk’ kunt zijn. De kern van de islam is la ilaha illa Allah: er is niets dan Allah. We zijn allen één. Ik ben deel van het universum, jij ook, we zijn allemaal belangrijk en dat maakt ons één. Ik ben tegen een traditionele rolverdeling, maar we hebben elkaar wel nodig.”
Deze nadruk op de eenheid van God en daaruit voortvloeiende eenheid van de mensheid doet denken aan wat katholieken ervaren in de liturgie. Theoloog David Fagerberg ziet liturgie, in simpele taal gezegd, als de plek waar de Drie-Eenheid (een eenheid dus) zich uitstrekt naar de gelovigen. Het is een uitnodiging om deel te worden van die goddelijke eenheid. Wederzijdse verbondenheid en afhankelijkheid zit diep verankerd in het katholicisme en tegelijk doet dit geloof ook een appel op het individu. Het feminisme van Fallah lijkt hetzelfde uitgangspunt te hebben.
Deze tekst is een kort fragment van een uitgebreider interview. Het gehele interview is te lezen in de VOLZIN publicatie Islamitisch feminisme
Hajar Fallah studeerde rechten. Ze werkte bij onder andere Vluchtelingenwerk en het advocatenkantoor Prakken d’Oliveira, gespecialiseerd in mensenrechten. Tot september 2021 was ze redacteur bij Women Inc., waar ze zich vooral richtte op kwesties rond beeldvorming in de media. Ze liet die baan achter zich om zich volledig te kunnen richten op RechtWaardig, haar eigen juridisch adviesbureau met oog voor een inclusieve samenleving. Ook is ze mede-oprichter van de podcast Fufu & Dadels en lid van S.P.E.A.K..
