Vanaf 1997, toen hij in Rotterdam kwam wonen, bezoekt Marinus van den Berg ieder jaar de dodenherdenking in zijn stad. Is het optisch bedrog, of klopt het dat het aantal deelnemers toeneemt en in samenstelling diverser wordt? In zijn eigen beleving is het stiller dan ooit, maar: “De heilige verontwaardiging neemt ook in de nieuwe generaties toe en dat is een teken van hoop.”

Door Marinus van den Berg

Na het rumoer over wie wel en wie niet herdenken was het stil op het Stadhuisplein in Rotterdam. Het was de burgemeester negen jaar geleden bij zijn aantreden opgevallen dat de oorlog, die deze stad zo in het hart had getroffen, naar verhouding minimaal werd herdacht. In de voorbije negen jaar zijn er opmerkelijke initiatieven geweest zoals de herdenking van de mannen- en jongensrazzia, het monument voor de weggevoerde joodse kinderen, de aandacht voor de onderduikers achter een kerkorgel in de Breepleinkerk.

Verhalen

Er zijn steeds meer verhalen aan het licht gekomen. Een jaar geleden mocht ik praten en luisteren naar een man die nu in Oostvoorne woont en mij vertelde over zijn vader die niet terugkeerde. Steeds meer verhalen zijn uit de stilte gekomen. Verhalen die niet stilgezwegen mochten blijven. Sinds vandaag weet ik ook waarom de lichten van het brandgrensmonument op het Noordereiland niet rood maar blauw zijn. Het Noordereiland met toen 13.000 bewoners lag niet alleen onder Duits vuur maar ook onder Nederlands vuur. Het heette friendly fire maar het bracht ook dood en verwoesting. Onschuldige burgers zoals tot op heden overal in de wereld.

Pauk Seesink, bijna 80, vertelde in de Titus Brandsma kapel in Dordrecht zijn verhaal over de Duitse soldaten die voor hun nummer waren opgeroepen en die eerder goed dan fout waren, al waren ze hier, zoals ik op een 10 mei-herdenking hoorde zeggen, “niet uitgenodigd”. De man die het zei moest levenslang leven met één been. Wie door leed getroffen is, spreekt altijd een eigen taal. De waarheid kan grijs zijn, maar ook grijs kent vele tinten. Kunnen onderscheiden dat er onder vijanden goede mensen zijn of dat goede mensen vreselijke rampen kunnen veroorzaken is niet vanzelfsprekend en eenvoudig en het is niet vreemd dat het vaak niet lukt.

De berichten in deze dagen over nazi-achtige trekken in het huidige Duitse leger dragen niet bij aan het niet zwart-wit-denken waarover Frank Boeijen een lied zong. Verhalen kunnen je hart openen en helpen anders te kijken, maar van een zeer gewond hart kan dat niet door derden zomaar gevraagd worden. Soms lijkt het beter stil te zijn en te luisteren opdat de verhalen verteld kunnen worden. Ieder vanuit zijn eigen ervaring en perspectief. Ik was weer getroffen door de zuivere toon en de bewogenheid van burgemeester Aboutaleb. Hij was negen jaar geleden een vreemde maar werd voor steeds meer mensen een veilige vertrouwde persoon.

Stiller

Sinds ik in Rotterdam woon (1997) ben ik op 4 mei naar de Laurenskerk geweest en heb ik meegelopen in de stille tocht. Een jaar moesten we uitwijken naar het beeld van Zadkine. Het kan een optisch bedrog zijn of wensdenken maar ik meende te zien dat er steeds meer bezette stoelen kwamen in de Laurenskerk, dat de stille tocht steeds langer werd, dat de aanwezigen diverser waren en meer van alle generaties, maar ook dat het dit jaar stiller was dan ooit.

Naarmate we meer verhalen horen, ook lastige verhalen, lijken we stiller te worden. Ieder mocht gedenken wie hij of zij wilde gedenken... ook de anonieme in zee omgekomen bootvluchteling. Het denken kan niet verboden worden. Ik kan niet alles en iedereen tegelijk herdenken. Maar ik word stiller als ik verhalen hoor van en over mensen die misschien wel tot eigen verbazing zo verontwaardigd werden om het een ander aangedaan leed, dat ze moediger werden dan ze van zichzelf hadden gedacht. Het was in mijn beleving stiller dan ooit. De heilige verontwaardiging neemt ook in de nieuwe generaties toe en dat is een teken van hoop.

Marinus van den Berg, 4 mei 2017.

 

Lees ook: Hoe aansprekend te herdenken? (Voorbeelden en tips van cultuurwetenschapper Liesbeth Hoeven.)

 

Maak meer verhalen mogelijk met een donatie

  • Dit veld is bedoeld voor validatiedoeleinden en moet niet worden gewijzigd.