'Eén beeld zegt meer dan duizend woorden’, luidt het cliché. Maar wat als we overspoeld raken door beelden. Wat zeggen zij ons dan? Het beeld vervluchtigt, maar juist zo drukt de huidige beeldcultuur iets fundamenteels uit van onze leefwereld. Alles is in beweging, alles verandert. Een gastcolumn van communicatie-expert Huub ter Haar.
Door Huub ter Haar
Vandaag zie jij meer beelden dan een middeleeuws mens in zijn hele leven. Via televisie, streaming-diensten, internet, sociale media, magazines en kranten, buitenreclame, speelfilms en games kunnen we dagelijks duizenden beelden tot ons nemen. Alleen al Facebook deelt op een gemiddelde dag 350 miljoen beelden. Het einde van de groei aan beelden lijkt nog niet in zicht. Door de snelle introductie van smart phones is nu vrijwel iedereen beeldproducent. De verwachting is dat over twee jaar tachtig procent van alle Nederlanders een smartphone bezit.
Iconisch
Er zijn maar een paar beelden die nog echt indruk op ons maken. Zij behoren tot de zogenaamde iconische beelden. Het zijn beelden die in ons collectieve geheugen beklijven. Aan welk beeld denk je bijvoorbeeld als je denkt aan de aanslag op de Twin Towers in New York? Precies. Aan de Boeing die zich in één van de torens boort. Of als je denkt aan de Vietnam-oorlog? Aan de foto van het ‘napalm meisje’dat naakt over de weg de kijker tegemoet rent. Maar hoe komt het toch dat we geen iconisch beeld hebben van bijvoorbeeld de aanslag op een groot hotel in Bombay?
Dat heeft te maken met de symbolische kracht van een beeld. Als een foto in staat is om meerdere betekenissen te bundelen, ontstijgt het de rest. Timing bepaalt ten tweede of een beeld iconisch wordt. Vóór 9 september 2001 zijn er talloze foto’s gemaakt van terroristische aanslagen. Maar geen enkele foto is iconisch te noemen. Die van 9/11 wel, omdat deze visualiseert dat voor het eerst het hart van het vrije Westen is geraakt.
Stereotypering
De stortvloed aan beelden leidt ertoe dat we ons vaak moeten bedienen van stereotype beelden. We onthouden slechts één beeld dat staat voor een thema of een belangwekkende gebeurtenis. Dat beeld wordt ons vaak aangereikt door media. De beeldredacties van massamedia versterken met hun beeldkeuze, die moet verrassen, afwijken of juist bevestigen, de stereotypering. Neem de beeldvorming over de Canal Parade in Amsterdam. In veel gevallen is dat het beeld van blote mannen in een roze string die op een boot staan te dansen. In werkelijkheid staan op nog geen vier van de tachtig boten schaars geklede dansende mannen!
En wat doet de rest van de duizenden beelden met ons? Sommige wekken slechts een moment van herkenning, afleiding, manipulatie, irritatie of lach op. De meeste beelden gaan langs of door ons heen, zonder dat ze ons bewust raken.
Verdwijnende beelden
Een app als Snapchat past naadloos in de trend dat beeld steeds meer bedoeld is om kortstondig uiting te geven aan onze behoefte tot zelfexpressie en/of om de relatie met vrienden te onderhouden. Met Snapchat maak je een foto of video van de plek of actie van het moment. De foto of het filmpje stuur je naar een vriend. Deze kan maximaal 1 tot 10 seconden het beeld zien, en dan verdwijnt het beeld. Je kunt het beeld ook nog gedurende 24 uur opslaan en je vrienden kunnen het dan onbeperkt bekijken. Daarna verdwijnt het beeld. Niemand kan het verder nog zien. Zo ‘verdwijnen’ dagelijks 400 miljoen beelden.
Snapchat – vooral jongeren gebruiken het – past in een nieuwe manier van waarnemen van de werkelijkheid. Waar voorheen beeld stond voor het vastleggen van een bijzonder moment, staat beeld vanaf nu meer in het teken van voortdurende beweging en verandering. Wat rest is energie in beweging.
Huub ter Haar is communicatie-strateeg. Hij ontwikkelt concepten die de verandering van onderaf stimuleren. www.zinincommunicatie.nu
Maak meer verhalen mogelijk met een donatie
