Controle of vertrouwen?

Het zijn angstige tijden. Veel psychologen en therapeuten verklaren die angst uit het controleverlies. Op enigerlei wijze herwinnen van controle helpt tegen de angst. René Grotenhuis wijst op iets anders: het belang van vertrouwen. "Waar controle, als antwoord op angst, gevangen blijft binnen het schema van een individualistisch mensbeeld, treedt vertrouwen daarbuiten en laat het de ander toe als onmisbaar om mij in evenwicht te houden in crisistijden als deze."

Door René Grotenhuis

De coronacrisis heeft ons land in zijn greep en is diep in het leven van iedereen binnengedrongen. Angst en onzekerheid zijn het gevolg. Paul Witteman zei donderdagavond in De Wereld Draait Door: "Ik ben bang. Als ik 's morgens opsta en – in ben tenslotte journalist – het nieuws volg, dan ben ik bang."  En dat lijkt voor hem niet een moment, maar de grondtoon van zijn beleving van de situatie. De zich opstapelende nieuwsberichten versterken die angst voor wat er allemaal zou kunnen gebeuren.

En dus verschijnen er artikelen van psychologen en therapeuten die deze angst verklaren als een verlies van controle: we hebben geen greep meer op de situatie. Daardoor worden we onzeker en angstig, in het ongewisse van wat ons kan overkomen. In antwoord daarop bieden deze psychologen en therapeuten een groeiende stroom adviezen over hoe we onze controle kunnen herstellen. Veelvuldig komt het advies voorbij om een duidelijke dagindeling op te stellen waardoor we weer greep krijgen op de tijd. Zelfs hamsteren wordt zo een instrument van het weer controle krijgen over de situatie.

Individualistische kijk

Daarmee lijkt het alsof het antwoord op angst controle is. Maar met dat antwoord blijven we gevangen in een individualistische kijk op onszelf. Het antwoord op de crisis zit dan in de mogelijkheden om zelf die onzekerheid te reduceren.

Ik krijg de indruk dat controle vooral fungeert als een bezwering van de angst en niet zozeer als het antwoord. Door middel van hernieuwde controle elders in ons dagelijks bestaan proberen we te doen alsof het met de angst en onzekerheid wel mee valt: we hebben immers weer controle over onze tijd. Ook het beperken van het aantal momenten dat je per dag het coronanieuws volgt, helpt om controle te houden en te voorkomen dat je een speelbal wordt van die eindeloze stroom. En die afspraak met jezelf om nu eindelijk eens dat kastje te gaan schilderen wat al een half jaar staat te wachten, geeft je het gevoel dat je je eigen handelen inzet in plaats van af te wachten wat er over je heen komt.

Vertrouwen

Voor mij is het tegengestelde van angst niet controle maar vertrouwen als tegenwicht tegen de ongewisheid. Vertrouwen kijkt de onzekerheid recht in de ogen en kan dat aan omdat het vertrouwen de balans herstelt. Lisette Thooft verwoordde dat in haar bijdrage ‘Wees niet bang’. Ze schrijft: "Is controle over de manier waarop het leven gaat, niet vrijwel altijd een illusie? Hoe zou het zijn als we meer godsvertrouwen hadden?"

Vertrouwen vraagt wel dat je buiten jezelf treedt, dat je je verbindt met anderen. Vertrouwen is de erkenning dat de ander een dragend deel is van jouw bestaan. Waar controle, als antwoord op angst, gevangen blijft binnen het schema van een individualistisch mensbeeld, treedt vertrouwen daarbuiten en laat het de ander toe als onmisbaar om mij in evenwicht te houden in crisistijden als deze.

In mijn jaren bij Cordaid heb ik gezien hoe elders in de wereld mensen met angst voor oorlog en geweld en met onzekerheid ten aanzien van  armoede of slechte oogsten omgaan. Voor hen is vertrouwen de pijler waarop ze leven in tijden van angst en onzekerheid. Dat er in hun familie, in hun dorp en in hun kerkgemeenschap mensen zij bij wie ze terecht kunnen en op wie ze kunnen bouwen. En veelal is dat onlosmakelijk verbonden met hun geloof in God of in Allah of welke naam ze hem of haar ook geven: Iemand die hun leven draagt en grond geeft om in tijden van crisis  de realiteit onder ogen te zien.

Controle is het voor de hand liggende antwoord in onze geïndividualiseerde cultuur, maar het zou mooi zijn als deze crisis ons opnieuw iets leert over de betekenis van vertrouwen.