Ik vraag niet om begrip bij de nabestaanden aan wie groot leed is aangedaan. Zij hebben recht op hun eigen woede en eigen woedende taal, zegt pastor Marinus van den Berg. Toch oppert hij, als niet-nabestaande, ook een ander perspectief. “Niet om plooien glad te strijken.” Maar omdat hij verhalen leerde kennen uit de daderwereld. Ook die wereld kent zijn eigen naasten en soms nabestaanden: moeders, vaders, zussen of broers. Daders en slachtoffers: “Misschien kan ik geen pastor zijn voor beiden, maar beiden houden me wel bezig.”
Door Marinus van den Berg
Is de copiloot die zich opsloot in de vliegtuigcabine een massamoordenaar? Zijn daad heeft een verschrikkelijk leed aangericht. Dat nabestaanden hem een moordenaar noemen, een massa-moordenaar is niet vreemd en moet ook niet moreel beoordeeld worden. Er is in het huis van hun leven een brand ontstoken die al hun muren heeft verwoest en die misschien onder controle te krijgen is, maar altijd weer zal het vuur van pijn, gemis en verdriet oplaaien.
De copiloot een massamoordenaar noemen is een woedewoord, het is pijntaal. Wie kennis heeft van de bijbelse taal weet dat dat vaak geen vrome, sussende taal is. Er wordt taal gesproken die aan onrecht, haat en woede lucht geeft. Er wordt heel wat gevloekt, maar anders dan wat de bond tegen het vloeken op het oog heeft.
Teveel op
Is een man die ondanks alle BOB-acties toch met te veel op in zijn auto stapt – misschien heeft hij net zijn werk verloren, staat zijn huwelijk er slecht voor en heeft zijn enige zoon hem juist een ouderwetse klootzak genoemd - en op klaarlichte dag op een groep schoolkinderen inrijdt waarbij twee kinderen de dood vinden en één voor de rest met meerdere handicaps verder moet leven, is zo iemand een moordenaar, een massamoordenaar?
Mochten die kinderen een neefje en een nichtje van mij zijn en ik zou worden gevraagd om de rouwdienst te leiden, dan is de kans groot dat het een vloekdienst zou worden. Ik zou misschien contact zoeken met een schrijver om mij te helpen bij het vinden van woorden die nog lang zouden heugen. Er zullen zeker mensen zijn die het onwijs vinden dat ik zo een rouwdienst zou willen leiden. Te dichtbij en te emotioneel zal men zeggen. Er is emotionele distantie nodig. Maar ik zou zeggen: rotop met je wijsheid. Ik zou luisteren naar de Matteuspassie met de tekst van Jan Rot.
Zal mijn woede voldoende woord kunnen geven aan de pijn en het verdriet van de ouders en de zussen en broers. Nee.
Pesterijen
Als je op een dag een naam hoort van een jongen die jouw kind zou hebben gepest. Jouw kind die een einde aan zijn leven heeft gemaakt omdat hij niet meer tegen de pesterijen kon. Ben je dan in staat om niet direct op die persoon af te stappen en hem te verwijten dat hij jouw kind heeft vermoord?
Ik ken ouders die niet direct op die jongen zijn afgestapt. Het was mogelijk om met die jongen te praten en daaruit bleek dat deze jongen op geen enkele wijze betrokken was bij de pesterijen. Er was een roddelcircuit. Er was een te simpele beschuldiging. Dit verminderde niet het lijden van de ouders, die spreken van een achtbaan van emoties waarin ze zijn terechtgekomen, een doodvermoeiende marathon die geen winnaar maar alleen verliezers kent.
Ze weten van binnenuit dat woede het bewustzijn kan vernauwen, dat je in een draaikolk kunt komen die kan leiden tot daden die je niet wilt.
Media
In deze tijd waarin we via de massamedia en de sociale media dag in dag uit afschuwelijk leed gepresenteerd krijgen, waarbij de media zich beroepen op informatieplicht – ook al zijn er meerdere stijlen van berichtgeving - kunnen we platgewalst worden en geen ruimte meer hebben om vanuit verschillende camera’s te kijken. Vaak draait de sensatiecamera op hoge toeren. Enkele dagen later is het nieuws van nu al geen nieuws meer. Ook de reflectie is in de ban van haast.
De ontvoerde machinist Rijke uit Woerden was geen interessante gegijzelde en al bijna vergeten. Ook door mij.
De copiloot een massamoordenaar noemen, de man die te veel dronk een levenslange gevangenisstraf wensen, de jongen van wie je hoorde dat hij tot de pesters behoorde in het openbaar willen aanklagen, geen goed woord voor de ontvoerders... Dat alles is niet vreemd. Het is een mengsel van woede en verdriet.
Ander oogpunt
Mag en kan ik ook iets zeggen vanuit een ander oogpunt? Niet om plooien glad te strijken. Zelfs niet om begrip te vragen. De zogenaamde verzachtende omstandigheden die advocaten van beschuldigden tijdens rechtszittingen inbrengen kunnen als een rode lap op een woedende stier werken. Ze kunnen zelfs de schade nog groter maken.
In de loop van de tijd leerde ik ook de verhalen kennen van mensen die voor de trein sprongen, zichzelf doodden. Ik leerde hun levensverhalen kennen. Ik moest gaan zien dat het om mensen in nood, in paniek, in angst ging. De daderwereld is een eigen andere wereld. Ik vraag niet om begrip bij de nabestaanden. Zij maken iets onvoorstelbaar verschrikkelijks mee. Maar er zijn ook naasten van de daders. Ben je nu de moeder, vader, zus of broer van een massamoordenaar? Misschien kan ik geen pastor zijn voor beiden, maar beiden houden me wel bezig.