'De democratie hoeft niet beschermd te worden - hij is namelijk nooit af'

Enkele zonnewendes geleden zat ik bij een overwegend christelijke vergadering mee te praten over het thema 'bedreigingen voor de democratie'. Onder invloed van nieuwe media, minder vaste kerk-, vakbond- en overheidsstructuren, doorgeslagen kapitalisme, populisme, polarisering, etc. is het niet meer zo vanzelfsprekend dat de democratie overeind blijft.

Maar over terreuraanslagen ging het niet. Want vooral na terreuraanslagen, zoals recent in Frankrijk, schijnt de democratie in acuut gevaar te zijn. Hij moet dan per direct verdedigd worden. Zelfbenoemde prominenten in politiek en media hoor je vervolgens wekenlang niets anders zeggen. Ik geef vier redenen waarom we zaken in perspectief moeten blijven zien.

Democratie is niet statisch

Democratie is nooit af, het is een organisch geheel van samenleven waarin wij dagelijks deze vormen en kneden, ten goede of ten kwade. Er hoeft dus niks verdedigd te worden, want er ís geen afgeronde democratie. Er is vooral een weg te gaan, in elke tijd en gevuld met actuele context, dwars over generaties heen.

Dus spreek je iemand die schermt met de term "onze democratie" dan kun je hem (m/v/x) voortaan van repliek dienen met "die niet lijkt op die van 50 jaar geleden en die anders zal zijn over 50 jaar"

Democratie gaat over de ander

Als ik rechten heb en op basis van die rechten sluit ik anderen uit, dan heb ik niets aan mijn rechten. Andermans rechten zijn namelijk de focus van de democratie, dus dat leidt er vanzelf toe dat iedereen doel is van de democratie. Als we de democratie alleen maar definiëren als wetten en procedures, dan noemen we dat vooral instrumenten van de democratie, maar dus niet de democratie zelf.

Dus spreek je iemand die schermt met "onze vrijheid van meningsuiting" dan kun je hem (m/v/x) voortaan van repliek dienen met "die ertoe moet leiden dat mijn rechten en waardigheid beschermd zijn."

Democratie is niet-weten

Democratie kan alleen bestaan als we allemaal erkennen dat we niet weten hoe we het beste moeten samenleven. We weten niet wat ons bindt, we weten niet wat de beste vorm van leven, werken en wonen, onderwijs, politiek, etc. is. En omdat we dat niet weten houden we maar al te graag vast aan een gedroomde schijndemocratie: wij zijn dan eigenlijk slechts het totaal van onze wetten en culturele uitingsvormen.

Dus spreek je iemand die schermt met "zo hebben wij dat met elkaar afgesproken in dit land" dan kun je hem (m/v/x) voortaan van repliek dienen met "ik zat niet bij die afspraak, want ik wil een betere afspraak maken."

Democratie is de ander lief hebben

Bij de erkenning dat we niet weten hoe we het beste moeten samenleven, kunnen alleen onderliggende waarden ons bij elkaar houden, zoals socioloog Willem Schinkel in zijn nieuwe boek zegt: en dat is de liefde voor de medemens. Als je de medemens lief hebt, accepteer je hem met al zijn gebreken en tekortkomingen, zijn anders-zijn en zijn falen.

Als je ondanks die gebreken toch de vorming van de samenleving gezamenlijk weet in te zetten, dan ben je een nieuwe democratie aan het vormen, want je baseert die vorming op een gedeelde waarde. Niet op een gedeelde identiteit. De gedeelde identiteit is een valse belofte om de democratie zogenaamd te beschermen (zie eerdere noot).

Dus spreek je iemand die schermt met "onze normen en waarden" dan kun je hem (m/v/x) voortaan van repliek dienen met: 'je hebt meer liefde voor de ander nodig'. Het is aan jou of je dit achteloos uitspreekt of met een welgemeende erkenning van onze verbondenheid.