De oorvijg van Brexit

Er wordt heel wat nee-gezegd de laatste tijd. Tegen migranten, tegen een god die al dan niet bestaat, tegen Europa. Brexit kwam aan als een kopstoot, een oorvijg. Er zijn oorvijgen die de ogen openen. Wat wordt afgewezen met ‘nee’ tegen Europa? En wie zijn gebaat met een ja? Al wandelend vlechten bij Marinus van den Berg gedachten over heden en verleden zich ineen. Waarin te geloven? Geloven is zoeken tussen nee-zeggen en ja-zeggen." Criterium? "Wijs de kwetsbare lijdende niet af."

Door Marinus van den Berg

Leven we in het tijdperk van het afwijzen? Er wordt nog al wat afgewezen de laatste tijd. Wijzen we momenteel meer af dan vroeger? Deze vragen las ik enkele dagen voor de uitslag van de Brexit in Das Streiflicht in de Süddeutsche Zeitung. Brexit kwam toch als een mokerslag. Een afwijzing is een oorvijg, een kopstoot, schrijft de columnist. Maar hij of zij eindigt met erop te wijzen dat onderzoek heeft laten zien dat negentig procent van de ouders het geven van oorvijgen afwijst. Dat is wel eens anders geweest. Dat er aan je oor werd getrokken, dat je letterlijk met de haren erbij werd gesleept, dat er met een latje op je vingers werd getikt, dat je in een kast werd gezet, dat je een klap in het gezicht kreeg of flink voor de broek. In mijn kinderjaren was dat op scholen nog nauwelijks betwiste praktijk. Toen zei men nog dat schelden en woorden geen pijn deden, maar ook daar denken we inmiddels anders over.

Er zijn zaken die we nu krachtig afwijzen en dat kunnen we vooruitgang noemen. Er is een lange lijst te maken van zaken die afgewezen worden ook al is er niet over alles eenstemmigheid. Zo is er verzet tegen de wijze waarop er in de openbare ruimtes, via billboards, gepraat wordt over vreemdgaan. Trouw is een waarde waar niet lichtzinnig over gedaan kan worden, zoals er over nee-zeggen tegen een partner, scheiden, niet lichtzinnig gedacht kan worden. Zeker niet als er geweld en vernedering in het geding zijn. Eerbied kan ook over grenzen gaan en dat kan afwijzen, nee-zeggen inhouden. Was het eerbied voor traditie en eigenheid dat de ene helft van de vooral oudere Britten ‘nee’ deed zeggen of was het angst en afwijzen van de mens die vreemd is, op de vlucht, opzoek naar nieuwe toekomst? Wat is het meest pijnlijke aan deze kopstoot? Of is het een oorvijg die ook oproept tot bezinning? Aan wie wil Europa toekomst bieden?

Monument

Het is wel droog maar de zon laat zich niet zien. De muggen irriteren maar dat stelt niets voor als ik onderweg lees in het boekje van Werner Bloch, Confrontatie met het noodlot, uitgave van het herinneringscentrum Kamp Westerbork, 2001, en in Overvallen door de werkelijkheid. Met de vluchtelingenstroom mee door Europa van de journalist en hoogleraar Navid Kermani, zoon van Iraanse immigranten, uitgave van Cossee, 2016.

Ik ben begonnen aan de laatste etappes van het Westerborkpad. Er hangt een soort deprimerende donkere wolkendeken van Hoogeveen naar Tiendeveen. Hoewel ik ook geniet van de bosgeur, de vogels en de stilte. Na een uur lopen word ik kort omgeleid en zie vijf gestaltes staan. Twee met een Jodenster en drie met een kruisje. Ik lees de namen van mensen uit het verzet die als wraak daar werden doodgeschoten. Monument Spaarbankbos. Ik sta stil en word stil voor de mensen die meedogenloos geweld hebben afgewezen. Ik wil deze plek alsnog een priesterlijke zegen geven. Uit eerbied en met de vraag: welke keuzes zou ik gemaakt hebben? Een half uur later aan de Wijsterweg sta ik stil bij een gedenksteen voor jongens en mannen, tussen de 14 en de 55. Meerderen uit één familie. Ze hebben een schuilplaats gegeven aan Franse parachutisten.

Huiver

In het busje, lijn 36, dat me terugbrengt naar station Hoogeveen, hoor ik van de chauffeur dat de Britten nee hebben gezegd. “Het is de hele ochtend het gesprek van de dag op de radio”, zegt hij. Ik hoor hoe een linkse politicus kritisch onderbroken wordt door de interviewer. Ook hier zou 55 procent voor een Nexit zijn. Ik merk dat ik me wil afsluiten voor deze geluiden. Ik wil even niets meer horen. Mijn hoofd is nog vol van etappe 27 met ook mooie vergezichten. Misschien wil ik liever dromen en niet overvallen worden door de werkelijkheid. Maar wat is werkelijkheid? “Het doet een mens goed om goed te zijn”, schrijft Navid Kermani. Wat is goed doen en goed zijn...? Ik denk aan de mensen die goed deden en hun leven verloren. Ik huiver... Wat en wie wijzen we af?

Naakt

In het kleine museum Chabot, dat de dag ervoor ook regenlast had, zag ik een tentoonstelling van een Duitse schilder Wilhelm Morgner. Tijdgenoot van Ernst Barlach, Kadinski en Vincent van Gogh die ook een tijdlang in Hoogeveen woonde. Ik passeerde dat huis vanmorgen rond kwart voor tien. Morgners werk is zeer kleurrijk en levenskrachtig. Hij geloofde in de toekomst. Hij kwam om in de Eerste Wereldoorlog, 26 jaar! Er werd een schildering van een kruisiging bij zijn dode lichaam gevonden. In het intieme kleinschalige Chabot Museum zag ik een schilderij – die niet in de catalogus staat – met de titel: kruisiging. Een kleurrijke mooie jongeman, met een erotisch gewond naakt lijf. Misschien zal het schokken en staat het daarom niet in de catalogus. Morgner schilderde de afwijzing van een geliefde mens.

Richting

In het dagblad Trouw ging het weer eens over denken over God en of hij al of niet bestaat en niet teveel op een witte blanke man lijkt. Ook daar word ik moe van. Ik zoek naar een nieuwe toon: die van de Barmhartige die niet afwijst maar wel een richting wijst: wijs de kwetsbare lijdende niet af. Wie is er vandaag afgewezen? De hemel was open en de zon scheen toen ik weer terugkwam in Rotterdam.

24 juni 2016

[box type="shadow"]

Marinus van den Berg loopt het Westerborkpad en ziet het steeds meer als een vorm van eerbied. Verleden en heden zijn met elkaar aan de praat. Hij schrijft na elke etappe. Een vrouw die haar man aan ALS verloor en die hij vijf jaar later ‘toevallig’ op deze dag op de Coolsingel ontmoette, zei: “Het slijt niet maar het slijt in. Her gemis wordt eerder meer dan minder.” Mijn vragen worden lopende eerder meer dan minder. Geloven is zoeken tussen nee-zeggen en ja-zeggen. Er zijn oorvijgen die de ogen openen.

[/box]