Onze samenleving is terechtgekomen in een wervelstorm. De woeste natuur, de kolkende geopolitieke verhoudingen, de almaar toenemende polarisatie en fragmentatie van de samenleving in eilandjes is duizelingwekkend. Een maatschappelijke transformatie is meer dan ooit nodig.

Er woedt een burn-out epidemie; de verbreding en verjonging van de groep mensen die aan depressie lijdt laat zien hoe diep deze wervelstorm zich binnendringt in ons psyché. Het onbehagen zit diep. Kijk naar de explosie aan protesten waarmee we dagelijks geconfronteerd worden, de collectieve korte lontjes en woede, de frustraties en agressie richting politici, journalisten, asielzoekers en alles en iedereen die even in de mediaspotlight staan.

Ark van betekenis

We moeten een ark van betekenis bouwen, van binnen, om te beginnen. Laten we stoppen met de illusie dat de mens maakbaar is en de samenleving als een fabriek te bouwen en herbouwen is. De wereld verandert, onze directe leefomgeving ook. En omdat we heel lang in hetzelfde moderne maakbaarheidssprookje zijn blijven geloven, en omdat we calculerende economische modellen zijn gaan aanbidden, zijn we nu verbaasd de wervelstorm van de tijdsgeest aan het aanschouwen.

Ik durf te beweren dat we armoede uit de wereld kunnen helpen als materialisme niet meer ons idool is. Dat we klimaat en ecologie weer in balans brengen als onze verhouding tussen mens en natuur niet een van meester en slaaf is. Dichterbij huis: een kwart van de kosten van gezondheidzorg zouden we kunnen besparen omdat het vaak om klachten gaat die veroorzaakt zijn door het gebrek aan verbinding met anderen. Mensen zouden voor 50% minder toeristisch vliegen, en niet meer smachten naar “even weg zijn”, als we het samenleven en samenwerken opnieuw van een bezielde impuls kunnen voorzien. De rij van depressieve jongeren met burn-out zou krimpen. Alle leegstaande gebouwen en vele kantoorparken kunnen we omtoveren tot woningen voor jongeren en ouderen, zorg- en cultuurpaleizen voor ieder. De bullshit-jobs die vanwege ons wantrouwende controle-fetisjisme talrijk zijn kunnen we omzetten tot waardig werk. Etcetera.

Moderne denkkooi

Hoe te beginnen? Het is misschien eenvoudiger dan de laatmoderne mens denkt. In één zin: de hartelijkheid moet terug. En gelijktijdig is het moeilijker dan de laatmoderne mens kan. Omdat het begint met de bezielde praktijken die hij verleert heeft. Hij kent het ritme, de ruimte en de rituelen niet meer om te resoneren met zijn buiten- en binnenwereld. Hij weet de uitgang van zijn calculerende moderne denkkooi niet te vinden. We lijden aan een chronische zielsarmoede, een spirituele armoede die we niet eens herkennen, zolang we onszelf en de wereld nog altijd enkel als een materiële, causaal geordend systeem benaderen en benoemen.

Heden ten dage is “hartverbinding” een veelgebruikt woord, ook onder de managementgoeroes. Maar zelden wordt er een verdieping gegeven aan wat dat concreet is. Het is ook niet verrassend. Het hart, dat voor mystici het ultieme medium is om onze ratio tot de wereld van de ziel en bezieling te verleiden, luistert niet naar de proza en de argumenten van de laatmoderne mens. Het hart luistert niet naar de kille, afstandelijke taal die hoort bij een mechanische moderniteit.

Menselijke transformatie

Het hart ontwaakt bij taal die poëtisch, magisch, metaforisch en mythisch is. De taal van het hart vinden, dat zou de missie moet zijn van iedereen die de menselijke transformatie op het oog heeft. Dat is niet voor niets de taal die de oude profeten zo wonderbaarlijk goed beheersten. Dat is de taal die Nietzsche in Aldus sprak Zarathustra ons zo subliem schonk. De taal met welke Khalil Gibran in De Profeet tot ons spreekt. Het is bij uitstek de taal die in zijn zachtheid én pathos tegelijkertijd verwantschap toont met de benadering van de belangrijkste vreedzame transformatieve leiders van de 20e eeuw: Gandhi, Luther King en Mandela. 

De taal van het hart opnieuw leren spreken daar begint onze prangende queeste van betekenisgeving mee. En om deze woorden daden te voegen, hier is de taal van mijn hart:

Dan vliegt mijn ziel naar het Morgenland

Mijn ziel is de tweeling van het universum
oneindig
onbegrensd
grootst is mijn ziel

En dit besef
Maakt mijn boerenverstand
elke ochtend
weer bang

Dan schiet mijn lichaam
in kramp
Zo wordt het aardse bestaan
mijn ziel een gevang

En mijn kleinzielige rede
houdt hardhandig mijn ziel in bedwang

Maar bij het vallen van de avond
infiltreer de aarzeling
in dat gevangenisregime van het verstand

Dan
zachtjes aan
komt de vertwijfeling
Bij de eerste de beste zachte mijmering
Bij de eerste gedachten over een gedicht
raakt de cipier in vervoering
en hij laat
mijn ziel
weer gaan

Dan danst mijn ziel
Dansend haar tweelingzus
- het universum -
tegemoet

Mijn hoogvlieger van een ziel
vliegt dan
Samen met alle trekvogels van de wereld
Naar het Morgenland

En bij het ochtendgloren
Zingt zij
haar zwanenzang

Dan keert mijn ziel terug
Terug naar haar aardse gevang

Naar het Avondland

- Shervin Nekuee