Er zijn steeds meer boeken over dementie. Over medicijnen en praktische tips. Maar over dementie in relatie tot God is nog nauwelijks geschreven, viel de jonge ‘dementiedominee’ Tim van Iersel op. Daarom schreef hij het boek ‘Godvergeten. Over geloof en dementie.’ Geen goedkope troost, maar bemoedigende gedachten voor wie geconfronteerd wordt met dementie.
Door Paulien van Bohemen
Tim van Iersel is geestelijk verzorger, ethicus en predikant met bijzondere opdracht in de zorg voor mensen met dementie vanuit de Protestantse Kerk in Nederland. Hij is opgegroeid met een cognitief geloof, maar merkte als geestelijk verzorger in contact met mensen met dementie, dat bij hen het begrip juist wegvalt. Als er gaten vallen in je brein en je steeds minder woorden hebt, ben je dan nog wel mens? Deze en andere kernvragen die opkomen bij dementie belicht de auteur vanuit een christelijk perspectief.
Zeven geloofsthema’s
Van Iersel behandelt zeven geloofsthema’s in evenzovele hoofdstukken. Het zijn thema's die hij in de loop der jaren tegenkwam in zijn werk als geestelijk verzorger.
Het eerste hoofdstuk heet Waarom? en gaat over de vraag of je nog kunt geloven in God als je geconfronteerd wordt met dementie.
Hoofdstuk twee gaat over loslaten. Mensen met dementie ervaren dat ze steeds meer van hun gezondheid moeten loslaten. Naasten moeten ook loslaten, bijvoorbeeld wanneer hun dierbare naar een verpleeghuis verhuist. Van Iersel stelt, dat God de mens vasthoudt door het hele dementieproces heen.
Het derde hoofdstuk Geven en ontvangen gaat erover of dat iemand met dementie niet alleen ontvangt, maar ook iets geeft.
Jezelf vergeten, (hoofdstuk vier), is het schrikbeeld van de dementie. Niet meer weten wie je bent. Ben je dan nog wel mens? Ja, stelt Van Iersel: een mens is meer dan zijn brein en ieder mens bezit een stukje God, ook de mens met dementie.
Hoofdstuk vijf is getiteld: Vergeten worden. Niet zelden komen familie of vrienden niet meer op bezoek bij iemand met dementie. Van Iersel pleit ervoor om mensen met dementie te blijven betrekken bij het leven en maakt de vergelijking met Pasen. “Jezus droeg zijn leerlingen op om brood en wijn te blijven delen, om elkaar eraan te herinneren: dood is niet dood. Dat vieren we met Pasen. Dementie is ook niet dood. (…) Met Pasen moeten we elkaar daarom verkondigen: de persoon met dementie is niet dood, maar leeft! (…) Vergeet hem niet en zoek hem op, al is hij misschien onherkenbaar geworden.”
De kracht van muziek is groot, zo valt te lezen in hoofdstuk zes. Muziek is een manier om te communiceren met mensen met dementie. Het deel van de hersenen waar muziek in ligt opgeslagen blijft vaak relatief onbeschadigd. Religieuze liederen zingen of luisteren kan voor mensen met dementie een bron van kracht zijn.
Het zevende en laatste hoofdstuk (Vooruitzien) behandelt het levenseinde. Onvermijdelijk komt de vraag naar euthanasie op. De auteur wil die vraag niet uit de weg gaan, maar die vraag mag nooit de opdracht vervangen om voor de dementerende medemens te zorgen: “We zullen ervoor moeten blijven zorgen, dat ieder mens van waarde is, ook al ben je incontinent en praat je wartaal.”
Niet verheerlijken
Tim van Iersel spreekt in zijn boek over dementie én God. Gelukkig spiritualiseert hij dementie nergens. God en geloof vormen de rode draad, zónder dat hij daarmee beweert dat de dementie mensen dichter bij God laat komen. “Dementie is geen zegen, dat moet duidelijk zijn. We hoeven het niet te verheerlijken. Het is een ellendige aandoening.” Toch wil hij verder kijken: “Tegelijkertijd is daarmee niet alles gezegd. Ontmoetingen met mensen met dementie blijven ontmoetingen met mensen en zijn daarom van waarde. Het zijn ontmoetingen in gelijkwaardigheid, waarin we geven én ontvangen.”
Van Iersel begeleidt gespreksgroepen voor mantelzorgers. Aan de deelnemers vraagt hij wat zij ontvangen van hun dierbare met dementie? Een verrassende vraag. De auteur vindt namelijk, dat mensen met dementie niet alleen ontvangen, maar ook iets geven: “Ik sprak daarover een dochter van een mevrouw met dementie. Zij zei: ‘De mantelzorg voor mijn moeder kost me niet alleen iets, het geeft me ook. Bijvoorbeeld dat het omgaan met mijn moeder met dementie mij leert om te leven in het hier en nu.(…). Dat is een belangrijke levensles voor me. Wat dat betreft is de beste mindfulnessoefening het contact met mensen met dementie. Het zijn rustmomenten, waarbij je werkelijk bij die persoon moet zijn, nu. Dat is leerzaam.’ Dat werkt door in haar alledaagse leven, zelfs nu ze in haar tuin zit: ‘Door het meeleven met mijn moeder met dementie kijk ik bijvoorbeeld weer anders naar de bloemen in de tuin: met aandacht.’”
Godvergeten wil troost en bemoediging bieden aan wie geconfronteerd wordt met dementie. Het boek lijkt in eerste instantie op een christelijk publiek gericht. Tegelijkertijd kan de gedachte dat een mens met dementie je leert ‘uit je hoofd te gaan’ ook voor niet-gelovigen bemoedigend zijn.
Dit boek is een gelovig pleidooi van een bevlogen geestelijk verzorger om de mens met dementie vooral als mens te blijven zien en benaderen. Een mens is meer dan zijn brein. Een waardevolle gedachte met het oog op de toekomst waarin het aantal mensen met dementie sterk zal toenemen.
Tim van Iersel, Godvergeten. Gedachten over geloof en dementie, KokBoekencentrum (2019), 96 blz., €13,99
Lees ook het interview met Tim van Iersel dat eerder op de Bezieling verscheen.
Maak meer verhalen mogelijk met een donatie
