Een eik is gevallen - Elie Wiesel 1928-2016

Op 2 juli overleed Elie Wiesel, schrijver, activist, winnaar van de Nobelprijs voor de Vrede en overlevende van de Shoah. Wraak is niet het antwoord, maar ook verzoening is niet het juiste woord. Herinneren, blijven vertellen, dat werd zijn grote missie. "Elie Wiesel is gestorven, maar voor ons mensen die worstelen met grote en minder grote levensvragen blijft zijn gedachtegoed van onschatbare waarde."

Door Marinus van den Berg

Een eik is gevallen. Ik denk niet allereerst aan de zogenaamde duizendjarige eik die ik in het bos in Wolfheze zag liggen, niet ver van de Wodanseiken die te zien zijn langs het gelijknamige wandelpad. De routebeschrijving van het Wodaneikenpad is te vinden in het boek Filosofische wandelingen van Eric Brinckmann (1).

Niet zwijgen

Het pad tussen station Wolfheze en Oosterbeek liep ik op de maandag waarop de kranten een In Memoriam voor Elie Wiesel publiceerden, overlever van Auschwitz die zijn leven lang recht stond voor gerechtigheid, de mensheid en God aanklaagde voor hun zwijgen, maar niet zijn geloof in de Eeuwige, in de Gerechtigheid opgaf. Deze man wilde in zijn vele boeken - waarvan Nacht het eerste was - blijven vertellen, maar hij wilde geen wraak. In wraak zag hij geen heil. Wat er met al die miljoenen Joden en met alle slachtoffers van een mensonterend denken is gebeurd is niet te vergeven, maar wraak is niet het antwoord. Ook verzoening is geen goed woord. Liever blijven herinneren, blijven nadenken en niet in onverschilligheid wegdromen. Blijven zien wat er gebeurd is en weer gebeurt maar niet zwijgen.

Elie Wiesel (87, maar wat zegt kalenderleeftijd) wist tot het einde verhalen van wanhoop om te keren in een verhaal van hoop. Enkele weken geleden las ik zijn boekje dat hij schreef na zijn openhartoperatie: Open hart (2). “Niet veel tekst”, zei de aardige boekhandelaar in Veenendaal waar ik te gast was en het boek kocht. Na lezing zou ik willen zeggen: “Niet veel tekst maar wel veelzeggend.”

Licht in de duisternis

Wiesel heeft geleefd tot het einde toe. Obama noemde hem een licht in de duisternis van de Holocaust. Wiesel ontving vele onderscheidingen en de Nobelprijs voor de Vrede. Een edel mens is gegaan. De duizendjarige eik uit de tijd van de tachtigjarige oorlog werd in feite maar 400 jaar. Over de vraag of een eik wel zo sterk is als gezegd en gedacht wordt, las ik in een van de meest gelezen boeken in Duitsland en nu vertaald: Het verborgen leven van bomen, van Peter Wohlleben (3). Het is geen Yomanda-achtig boek. Het verrast en laat je anders kijken.

Rond die gevallen eik in het bos niet ver van het Bilderberghotel is een hekwerk gezet en er staat een bordje bij. Het lijkt wel een grafmonument. Op het bordje staat: “maar ook een dode boom is nog niet verloren.” Voor allerlei planten en insecten is de boom nog van waarde.

Elie Wiesel is gestorven, maar voor ons mensen die worstelen met grote en minder grote levensvragen blijft hij, blijft zijn gedachtegoed, blijven zijn boeken van onschatbare waarde. Hij is een blijvende bron van inspiratie. In de trein op weg naar Wolfheze las ik het paginagrote in memoriam in de Suddeutsche Zeitung. Het ontroerde mij. Ik legde de krant even weg en schreef in mijn dagboek:

Het moet stoppen
Dat bloedvergieten
Dat martelen
Dat discrimineren

Het moet stoppen
Die gordelbommen
Dat opblazen
Dat zelfmoorden in naam van

Het moet stoppen
Die koude onverschilligheid
Dat neerkijken op
Dat zegenen van geweld

Het moet stoppen
Dat uitsluiten
Dat misbruiken
Dat opjagen

Elie Wiesel is gestorven
Zijn stem blijft spreken.

(1) Eric Brinckmann, Filosofische wandelingen, knnv uitgeverij Zeist
(2) Elie Wiesel, Open hart, Meulenhoff, Amsterdam 2016
(3) Peter Wohlleben, Het verborgen leven van bomen, Bruna Amsterdam 2016

[box type="shadow"]

Elie Wiesel 1928-2016

Niet vergeten, niet uitwissen. Dat werd de grote missie van schrijver en holocaustoverlevende Elie Wiesel. Op 2 juli 2016 stierf hij, 87 jaar oud, in Boston (VS). “Ik wil voor de doden pleiten, de herinnering aan hun eer en hun menselijkheid verdedigen. Want de doden vergeten, betekent hen voor de tweede keer vermoorden.”

Wiesel werd geboren in 1928 in Transsylvanië (Roemenië) in een orthodox-joods chassidisch gezin. Als vijftienjarige wordt hij met zijn vader en moeder en drie zussen naar Auschwitz gedeporteerd. Daar ziet hij hoe zijn moeder en jongste zus meteen naar de gaskamers worden gestuurd en hoe later zijn vader uitgeput sterft onder de slagen van een SS’er. “Nooit zal ik de nachtelijke stilte vergeten die mij voor alle eeuwigheid, heeft beroofd van de lust tot leven. Nooit zal ik de ogenblikken vergeten die mijn God en ziel vermoord hebben en mijn dromen tot as gemaakt. Nooit zal ik dat alles vergeten, al wordt ik gedoemd zo lang te leven als God”, schrijft hij in zijn autobiografisch debuut Nacht.

In meer dan zestig boeken, romans en essays, maakte hij zijn missie waar. Maar Wiesel was ook activist. Hij streed tegen onverschilligheid, onverdraagzaamheid en onrecht. Hij zette zich in voor Sovjetjoden, Nicaraguaanse indianen, slachtoffers van hongersnood en genocide in Afrika, etc. Dat leverde hem in 1986 de Nobelprijs voor de Vrede op.

Wiesels grootste trauma was het zwijgen van de wereld, schrijft Sofie Messeman in haar in memoriam in Trouw van afgelopen maandag.  Waarom hebben de geallieerden niets gedaan om de treinen naar Polen te stoppen? En waarom heeft de rijke Joodse lobby van New York zich niet meer ingezet voor de Europese Joden? Bovenal werd hij gekweld door de vraag ‘Waar was God in Auschwitz?’

Toch, zegt Messeman, hebben zijn ervaringen hem niet van zijn geloof doen vallen. “Ik ben in verzet gekomen tegen zijn gerechtigheid, ik heb geprotesteerd tegen zijn zwijgen, soms zelfs tegen zijn afwezigheid, maar mijn woede kwam op binnen, niet buiten mijn geloof."

Bron: ‘Elie Wiesel, 1928-2016. Een leven lang strijden tegen onrecht en antisemitisme’, door Sofie Messeman, in Trouw, 4 juli 2016.

[/box]