Op 1 juli overleed de Nederlandse dichter, schrijver, theatermaker en beeldend kunstenaar Armando. Marinus van den Berg staat stil bij zijn werk. "Kijkend naar dat beeld in Otterlo werd ik lichter vanuit de ervaring dat erkenning van het donkere licht brengt."
Door Marinus van den Berg
Je zou er terneergedrukt van kunnen worden, maar ik werd er eerder lichter van. Het is al weer meerdere jaren geleden dat ik op een najaarsdag in het park van het Kröller-Müller Museum in Otterlo naar een beeld van de kunstenaar Armando keek. Het stond op een hoge sokkel en heet: Melancholia. Het museum had het aangekocht. Het bronzen beeld zag er gitzwart uit. Het beeld van een mens die zwaar onder het leven gebukt gaat.
Geen vrolijke kleuren
Ook in de schilderijen van deze kunstenaar zijn weinig tot geen vrolijke kleuren te zien. Er is wel kwetsbaar groen en bloedrood maar ook die zijn nauwelijks vrolijk te noemen. Toch werd ik er lichter van naarmate ik langer naar dat beeld keek. Ik kon zien dat het met veel liefde en engagement was gegroeid. Er zaten verhalen van mensen in die zich niet meer konden bewapenen.
Dat woord wapen, bewapenen en ontwapenen zit in de kunstenaarsnaam Armando. De man die in zijn jeugd in de schaduw van het concentratiekamp van Amersfoort opgroeide had weet gekregen van het duistere lijden dat zich daar tussen de bomen afspeelde. Van hem is het begrip “schuldig landschap”. Geen romantische visie op de natuur. Hij had weet gekregen van de weerloosheid van de ontwapende mens en de mens die schrik had gekregen van de bewapende mens.
Zijn beroemde ladder die ik zag toen ik het Westerborkpad liep, laat het verlangen naar vrijheid zien maar ook hoe dat dood kan lopen. Voor een mens die om welke reden dan ook terneergedrukt is, is het zwartste dat dat niet opgemerkt wordt en of niet serieus wordt genomen. Als je gedegradeerd wordt tot een zielig mens voor wie op zondag in de kerk wordt gebeden. Het gaat immers met tachtig procent van de mensen goed. Niets aan de hand.
Ik las een interview met een standupdominee en die zelfde dag – 3 juli 2018 - las ik over de stijging van het aantal zelfdodingen onder jongeren tussen 10 en 20 jaar (81 in 2017).
Ik kijk ook graag naar de schilderijen van Armando waarin het groen de eerste kleur is, maar hoe intenser ik kijk, des te meer zie ik dat het niet om een gemakkelijk groen gaat, zoals ware hoop niet gemakkelijk is. Hoop moet niet gebanaliseerd worden als ik Erik Borgman goed heb begrepen. Dan verliest ze haar kracht, haar zout. Het lijkt er op dat de hedendaagse mens, seculier en of gelovig, een meester in het bagatelliseren is geworden.
Urgentie
In het werk van Armando proef ik niet alleen mededogen maar ook urgentie. Hij heeft na de oorlog met zijn werk steeds tegen de haren ingestreken van hen die verder wilden zonder terugzien, van hen die niet wilden stilstaan en overdenken wat er in Europa was gebeurd. Armando heeft een zwarte vlag in het raam van de tijdsgeest gehangen opdat we niet zouden vergeten. Ook het slavernijverleden niet.
Kijkend naar dat beeld in Otterlo werd ik lichter vanuit de ervaring dat erkenning van het donkere - ook van de donkere zijde van jezelf, dat niets menselijks je vreemd is - licht brengt. Ik noem dat een liefdeservaring. Armando heeft met zijn vlaggen, met zijn schilderijen een arsenaal van liefdeswapens achtergelaten. Niet een liefde die toedekt maar die ontdekt zonder de kwetsbaar ontdekte een dolkstoot te geven.
Zijn zwarte vlaggen lijken soms een bijl. Armando raakt aan de wortels van wie we als mens kunnen zijn. Niet om ons neer te slaan, maar om ons in te voeren in de paradox van de weerloze liefde die aanvaardt, heelt en hoop geeft. “Het zou mooi zijn als de melancholie weer zichtbaar mocht worden”, las ik in het boek Het begin van de melancholie van Ben Schomakers. De auteur noemt het onheilspellend dat melancholie nog nooit zo gevreesd is als nu (1). Armando streek niet alleen tegen de haren van de tijdsgeest in, maar doorzag deze tijd ook. We leven in een urgente tijd. Bladerend in het boek Tussen het weten en begrijpen van Antoon Melissen, dat in woord en beeld leven en werk van Armando laat zien, raak ik ontroerd. Wat zou het mooi zijn als in kapellen en kerken in een vitrinedoos dit boek openligt om te mediteren. (2)
(1) Ben Schomakers, Het begin van de melancholie. Over verdriet, verlangen en werkelijkheid, Klement (2018), 208 blz., 19,99.
(2) Antoon Melissen, Tussen het weten en begrijpen, nai010 (2015), 272 blz., € 44,95.
Maak meer verhalen mogelijk met een donatie
