Janine Janssen vindt het precies zijn over cijfers geen boekhoudkundig gedram. “Ik heb in de praktijk gemerkt dat professionals, beleidsmakers, en ook politici, vaak moeite hebben met het duiden van de cijfers over eergerelateerd geweld. Dat is geen verwijt, want het is ook lastig. De cijfers zijn namelijk niet zo hard als ze wellicht lijken.”
Klopt het dat het aantal eergerelateerde zaken de laatste jaren flink is toegenomen? Hoe komt dat?
“Bij het LEC EGG houden we bij hoeveel complexe zaken jaarlijks aan ons worden voorgelegd. Er wordt inderdaad vaker een beroep gedaan op dit centrum. In het afgelopen jaar ongeveer 700 keer. Maar dat cijfer zegt niets over het totale aantal zaken waarin een geschonden familie-eer een rol speelt. Het zegt iets over het aantal zaken dat het LEC EGG heeft gezien, maar dat zijn niet alle gevallen in de Nederlandse samenleving. Wij zien alleen de zaken die door de lokale politie en partners zoals Veilig Thuis als lastig worden ervaren.
De laatste jaren heeft niet alleen de politie met een tekort aan collega’s te maken. Dat probleem speelt ook bij onze partnerorganisaties. Er stromen ervaren collega’s uit vanwege het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd of omdat ze voor een andere baan kiezen. Dat betekent dat er meer zaken aan het LEC EGG worden voorgelegd omdat die als moeilijk worden ervaren. Een andere factor is dat er meer media-aandacht was voor eer gerelateerd geweld naar aanleiding van een aantal heftige zaken. Dat kan ook van invloed zijn geweest op het aantal zaken dat aan het LEC EGG is voorgelegd.”
Eergerelateerd geweld wordt geassocieerd met de conservatieve moslimgemeenschap. Is dat terecht?
“Uit de antropologie weten we dat geweld uit naam van de geschonden eer over de hele wereld en bij mensen van verschillend geloof voorkomt. Sinds de jaren tachtig en negentig van de vorige eeuw gaat het in literatuur in het Nederlands over dit fenomeen vaak over mensen met een migratieachtergrond. Het betreft meestal mensen van Turkse komaf en dat waren inderdaad vaak moslims. Hierdoor is het beeld ontstaan dat eergerelateerd geweld een islamitisch probleem zou zijn. Maar moslims hebben het niet uitgevonden.
We komen ook bij mensen met andere religieuze overtuigingen geweld uit naam van de eer tegen. Eigenrichting, dat wil zeggen voor eigen rechter spelen, wordt door geloof nooit gelegitimeerd. Maar in de praktijk zien we dat mensen zich toch op verschillende geloven beroepen als het gaat om de vraag wat moreel adequaat gedrag is voor mannen en vrouwen. Bij veel eerconflicten zien we namelijk problemen bij het kiezen en verlaten van partners. Je kunt stellen dat er weinig ruimte is voor seks buiten het huwelijk.”
Wat beweegt de mensen die met een beroep op de familie-eer ernstige misdrijven plegen?
“Antropologen denken dat het bij de eerproblematiek vooral om huwelijkspolitiek gaat. Een huwelijk wordt dan niet beschouwd als een verbond tussen twee individuen, maar als een verbond tussen twee familiegroepen. Door een huwelijk kun je dus je netwerk versterken. Dat is vooral belangrijk als mensen het idee hebben dat ze het in tijden van nood – denk aan ziekte, werkloosheid, maar ook oorlogen en armoede – zelf moeten zien te rooien. Ze kunnen bijvoorbeeld niet bij de overheid aankloppen. Een stevige familie betekent dan een goed vangnet.
De partnerkeuze wordt daarom niet aan individuen overgelaten. Het is iets waar de groep zich mee bemoeit. Dat stukje eer raakt aan opvattingen over wie een goede huwelijkskandidaat is. Als één familielid zich niet conform de normen gedraagt, dan kan dat de reputatie van de hele familie aantasten en dus ook de huwelijkskansen van andere familieleden beperken. Dat kan families motiveren om met geweld op familieleden te reageren die de goede naam hebben aangetast of dreigen dat te gaan doen. Dit alles staat haaks op normen als zelfbeschikking. In Nederland vinden we het belangrijk dat mensen zelf dit soort keuzes kunnen maken.”
Wat kunnen de overheid en de politie doen tegen eergerelateerd geweld wat betreft bestrijding en preventie?
“In Nederland heeft de overheid voor verschillende lijnen gekozen. Er is een strafrechtelijke aanpak als je mensen onder druk zet – fysiek of psychisch. Dat vinden we geweld. Ook ander geweld dat gepleegd wordt door families om dissidente familieleden onder druk te zetten hoort niet thuis in een rechtsstaat. De politie doet dan ook aan handhaving en opsporing. Dat alleen is onvoldoende. Er wordt ook ingezet op hulpverlening aan slachtoffers en het bespreekbaar maken van dit soort moeilijke onderwerpen in gemeenschappen waar het speelt.”
Hoe en waar kunnen familie en vrienden zonder gevaar en vertrouwelijk misstanden melden?
“Je kunt altijd terecht bij Veilig Thuis en de politie. Je hoeft heus niet meteen een melding of aangifte te komen doen. Je kunt altijd in overleg over zaken waar je je zorgen over maakt en samen een plan bedenken om verdere stappen te zetten. Als je echt heel bang bent, dan kan je ook via de website van Meld Misdaad Anoniem contact leggen met de politie.”
Prof. dr. Janine Janssen (1968) is hoofd onderzoek van het Landelijk Expertise Centrum Eer Gerelateerd Geweld van de nationale politie (LEC EGG), lector Geweld in afhankelijkheidsrelaties bij Avans Hogeschool en aan de Politieacademie en hoogleraar Criminologie en Rechtsantropologie aan de Open Universiteit. Janssens boek Het geweld achter cijfers is een uitgave van Boom Criminologie.
