Els Kuypers: “We kunnen niet zonder onze innerlijke wereld”

Vorig jaar verscheen het boek ‘Het nieuwe moeten: vragen om cultuur’ van neerlandica Els Kuypers. Het boek is een kritiek op de weg die onze cultuur is ingeslagen. Kuypers signaleert dat ons menselijk bewustzijn wordt overschaduwd door wetenschap en technologie. “Er wordt te vaak gedacht dat technologie alle problemen wel zal oplossen. Maar daarmee verwaarlozen we onze innerlijke wereld.”

Door Paulien van Bohemen

Kuypers werd gereformeerd opgevoed. “In mijn opvoeding was er vanalles wat ik niet mocht. Maar ik was van jongs af aan al op zoek naar ruimte. Ik keek ’s avonds uit mijn dakraam altijd naar de avondlucht en had op die manier heel bewust contact met de ruimte.” De ruimte bleef haar fascineren. Ruimte kent allerlei verschijningsvormen en Kuypers gaat in haar boek allereerst in op de openbare ruimte. Met die ruimte bedoelt zij enerzijds de straten en de pleinen: concrete plekken. Maar ze doelt ook op het psychische aspect van de openbare ruimte: een ruimte die van niemand is en tegelijk een plek voor iedereen waar het gemeenschappelijke mogelijk wordt. De openbare ruimte als plek in het midden waarbinnen mensen elkaar kunnen ontmoeten met behoud van hun eigenheid.

Wij kennen in het vrije westen een democratische openbare ruimte waar plek is voor uiteenlopende visies. Maar Kuypers stelt dat de openbare ruimte steeds meer onder druk komt te staan. Hoezo eigenlijk? Aan de debattafel van Jeroen Pauw vliegen de meningen toch over tafel en op Facebook laat iedereen ongeremd zijn mening horen? Kuypers ziet een gevaar: “Door een toename van communicatiemiddelen communiceren we steeds meer, maar vrijer worden we er niet van. De openbare ruimte verdwijnt meer en meer uit het bewustzijn omdat iedereen vooral of alleen maar in zijn eigen ruimte wil staan.”

Het nieuwe moeten

Zij constateert een ‘nieuw moeten’ in onze samenleving. Jongeren moeten in vier jaar hun studie afronden, ze moeten de nieuwste smartphone hebben en succesvol zijn. Dit geldt niet alleen voor de jongere generatie. Ook ouderen en laaggeletterden moeten een mobiele telefoon hebben en zonder computer ben je nergens. Maar digitale communicatiemogelijkheden zijn voor veel mensen hocus-pocus en zij worden vaak overvraagd in hun kennis van al die technologie.

Kuypers is niet tegen de wetenschap en technologie, maar vindt ze steeds dominanter en dwingender aanwezig in onze samenleving. Bovendien lijkt het wel alsof mensen denken dat computers aan de bomen groeien. “De technologie heeft ons veel gebracht, maar we doen net alsof een computer een natuurproduct is, onafwendbaar, terwijl we die dingen nog altijd zelf maken.” Ze vindt het vreemd, dat mensen er onbewust steeds meer vanuit gaan dat technologie en wetenschap alle problemen kunnen oplossen.

Ze kijkt met argwaan naar de dominantie van de wetenschap: "Alles wat niet bewezen kan worden, zoals onze innerlijke wereld, telt niet mee.” Een verenging van de volheid van het leven, vindt ze.  Bovendien zijn wetenschap en commercie erg verknoopt geraakt: “Ik vind het een slechte zaak dat wetenschappelijke resultaten automatisch gebruikt worden om allerlei producten in de markt te zetten."

Innerlijke wereld

Het dwingende van de technologie en de wetenschap maakt dat mensen constant met de wereld om hen heen bezig moeten zijn en daarmee verwaarlozen ze hun innerlijke wereld, constateert Kuypers. Deze wereld – de psyche – is veel genuanceerder dan de wiskundige algoritmen  waarop de moderne samenleving zich aan het baseren is.

We kunnen niet zonder onze innerlijke wereld. De innerlijke wereld is belangrijk voor ons welzijn en geestelijk evenwicht. Van daaruit leef je met jezelf en kun je je inleven in de ander. Goed contact met je innerlijke wereld geeft ruimte, draagt bij aan je geluk en voorkomt dat je je laat meesleuren door de dingen buiten je. Zet je computer en telefoon uit en mijmer eens wat over het leven. Je hebt de innerlijke wereld nodig om vrijuit te kunnen nadenken. Bovendien ontstaan er in de concentratie op je binnenwereld vaak allerlei creatieve ideeën. “Voer eens wat vaker innerlijke dialoog met jezelf”, adviseert Kuypers.

Christendom en new age

Om de innerlijke dialoog te voeren, put Kuypers uit de new age beweging en uit het christendom. “Ik heb het christendom heel hoog zitten voor wat betreft de boodschap over liefde. Jezus leert ons eerst naar onszelf te kijken. Als je dat doet, worden je projecties op een ander doorgeprikt.” New age is voor haar een belangrijke bron voor zelfreflectie. Want de kerk is niet vanzelfsprekend de bondgenoot van je innerlijke wereld. De kerk is vaak meer van het intellect en de dogma’s, vindt ze. “New age daagt uit tot persoonlijke introspectie: wat leeft er in mij aan bijvoorbeeld boosheid en hoe schoon ik dat op?” Kuypers kiest niet voor één bepaalde spiritualiteit, want zij wil zich niet vastleggen, maar ruimdenkend blijven.

Hoopvol

Hoewel Kuypers critisch staat tegenover de huidige cultuur waarin technologie en wetenschap de boventoon voeren, is ze niet van de school van het doemdenken. Half mei publiceerde het CBS de resultaten van het onderzoek ‘Monitor Brede Welvaart 2018.’ Uit dat onderzoek blijkt dat het in Nederland goed gaat met de welvaart. Nieuw is, dat het CBS de schaduwkanten van die toenemende welvaart noemt. De kosten van onze welvaart worden voor een deel afgewenteld op bevolkingsgroepen elders in de wereld en op generaties na ons. “Dat het CBS dat aanstipt is nieuw en vind ik hoopvol.”

Kuypers ziet nóg een goede ontwikkeling. Er is de laatste tijd veel meer aandacht gekomen voor de moeilijke kanten van het bestaan. In het depressiegala dat afgelopen januari voor de derde maal op televisie was, praten mensen openlijk over hun ervaringen. Ook wordt in de media openlijk gesproken over het steeds vaker voorkomen van burn-out. Kuypers: “Ik heb een hekel aan succesverhalen die geen ruimte laten voor de kwetsbaarheid van het bestaan. Daarom ben ik blij met de tendens dat steeds meer bekende Nederlanders in het openbaar vertellen over depressieve periodes. Zulk soort verhalen geven ruimte.”

[box type="shadow"]

Over Els Kuypers

Els Kuypers is neerlandica en gespecialiseerd in moderne letterkunde. Daarnaast studeerde zij enkele jaren filosofie en communicatiewetenschappen. Zij gaf les op een middelbare school en verdiepte zich in filosofie en parapsychologie. Tegenwoordig geeft zij workshops en cursussen op het gebied van taal, filosofie spiritualiteit bij diverse instellingen, onder andere volksuniversiteiten.

Els Kuypers, Vragen om cultuur: het nieuwe moeten, IJzer, 332 blz. €19,50.

[/box]

Het volledige rapport 'Monitor Brede Welvaart 2018' van het CBS is hier te downloaden.