Engelen zien

Marinus van den Berg ging naar Eindhoven om de engelen te zien. De Pools-Nederlandse kunstenares Ela Venbroek exposeert daar haar houten godsgezanten in de Catharinakerk. Ze ziet engelen als menslievende gestalten, die je kunnen ‘bewaren’, maar ook corrigeren of een andere weg wijzen. "Wat mooi dat er mensen zijn die sereniteit en menslievendheid zaaien."

Door Marinus van den Berg

Of Peter van Straaten ook engelen heeft getekend is mij ontgaan. Hij heeft zoveel getekend. Hij tekende het dagelijkse leven niet op een engelachtige wijze. Hij had zo te zien en te lezen een duivelse hekel aan wat zich als een engel aandiende maar een masker was voor een of andere kuiperij. In de speciale aflevering van de Persmus (uitgave van het persmuseum in Amsterdam) zag ik wel een zaai-tafereel maar dan meer van haatzaad dan van vruchtbaar liefdeszaad. “Wel schuldig maar geen straf”, oordeelde de rechter. Misschien zijn openlijke haatzaaiers beter te hebben dan geniepige die hun gezicht niet laten zien. Ook die gedachte is te lezen in die spotprent van Van Straaten.

Ik was niet van plan over haatzaaien te schrijven toen ik om 15.48 uur in Eindhoven in de trein stapte, maar ieder uur heeft niet alleen zijn eigen smaak (Anselm Grün) maar ook vaak zijn eigen hype. Ze brengen soms meer onrust dan je wilt. In mijn dagboek schreef ik:

Als je ’t moe bent/alle gedoe over minder en meer
Als je ’t moe bent/alle oorlog om een altaar en een vredesmis (1)
Als je ’t moe bent/ alle kerst en eindjaarsdrukte
Als je ‘t moe bent/ alle Allerhandes, kerstmarkten en kerststollen
Als je ’t moe bent/alle klaaglitanieën die alsmaar groeien
Begin dan zelf anders en stop met klagen en zuchten.

Ga op reis – met de trein zeer goed te doen – zie het bijna nieuwe station met meer ruimte in Eindhoven, loop via het Genderstraatje tussen de gloednieuwe skihutten met Glühwein en verse pinda’s door, passeer de kermisattracties en loop het oplopende plein op waar je door een glasplaat kunt kijken naar de restanten van een eeuwenoud knekelhof. Je weet dan ongeveer wat je te wachten kan staan.

Engelen

Maar daarvoor was ik niet op reis gegaan. Ik was voor engelen gegaan. Eerder had ik ze gezien in Dordrecht, in Oosterhout, in Den Haag en nu waren ze in Eindhoven, de engelen van Ela Venbroek,  daar waar bouwmeester Cuypers een fiere plaats voor de Allerhoogste bouwde met ranke trotse torens. Een engelbewaarder op zich.

Er zat een man op de stoep te roken: een dakloze, een zwerver, een ontheemde of een vermoeide. Ik zag geen straatkrant met de paus of Máxima. Het was al tegen tweeën. Mijn ogen moesten even wennen aan het donker en mijn loop kreeg direct een ander ritme. Anders weer dan wanneer je een kathedraal van de gezondheidszorg binnengaat, zoals het Erasmus MC.

Een ander ritme en dus ook een andere tijdsbeleving. Mijn ogen wennen aan het donker en dan zie ik de lichtjes. Helemaal rechts vooraan, een oude kerststal die jaren geleden voor een prikje werd gekocht en dan kom je in het gebied van de engelen. Daar staan ze en hangen ze mooi uitgelicht aan de rondende muur. Ze staan op de grond, op een sokkel en ze hangen maar ze zweven niet. Want als u niets of weinig met engelen hebt, ondanks de honderd engelen die Anselm Grün (2) heeft beschreven als boodschappers die de kwaliteit van leven kunnen verhogen, wil ik u toch nog even meenemen.

Naam

Je kunt ze passeren zoals mensen in een winkelpassage al die kersthutten passeren - snel even kijken om niets te zien - maar je kunt ook een stoel zoeken en gaan zitten. Niet alle engelen tegelijk, maar je maakt een keuze. Ze hebben allemaal een naam en een korte zin, zoals Peter van Straaten dat ook zo to the point kon.

Ik noem de engel van de sereniteit die aan het begin je groet, de engel van de laatste reis die al verkocht was, de engel van het gevaar en de engel van de hoop ondanks alles, de engel van het goede besluit. Ik deed mijn rugzak af, nam een stoel en de tijd. Hier heerste de tiran Chronos niet maar leek ik dichterbij Kairos. Hier was ik bij kostbaar goed waarover Anselm Grün in een van zijn pas vertaalde boeken schrijft (3).

Ik nam voor enkele engelen de tijd en zij hadden tijd voor mij. Er groeide een dialoog. Eenvoud is een eerste kenmerk van deze engelen met soms goddelijk goud of vitaliserend groen.

Andere wegen wijzen

Uit Polen komt Ela Venbroek, die in Deventer woont en werkt. Zij ziet in hout meer dan er te zien lijkt. Ze ziet er menselijke gestaltes in, gestaltes van mensen die broos en krachtig kunnen zijn. Haar engelen gaan over mensen en ze zijn menslievend op een wijze die spiegelt. Je gaat ook kijken en denken aan jezelf of je bent wat je wilt zijn (Erasmus). Engelen kunnen bewaren maar ook corrigeren, andere wegen wijzen.

Het was al tegen het schemeren aan toen ik weer naar het station liep met die dichtregels van Roland Holst over het gaan van je eigen weg en het horen van je eigen lied. Je eigen engel ontdekken. “Schrijven is ontspannen”, zegt Anselm Grün. Twee uur lang is een goede tijd. Schrijven is niet afschrijven maar meer naar binnengaan. Thuiskomen, ordenen, een soort van wandelen. Wat mooi dat er mensen zijn als Peter van Straaten. Mensen als Ela. Mensen als Bach en Leonard Cohen. Mensen als u, als jij die sereniteit en menslievendheid zaaien. Achter in de Catherinakerk in Eindhoven staat levensgroot als een vermaning de engel van de rechtvaardigheid. Er stond nog geen rode stip bij. Nog niet verkocht.

Tot slot

Engel van de tolerantie

Steeds meer de mond gesnoerd
Steeds minder gewaardeerd

Steeds meer als een stervende
Steeds minder in aanzien

Engel van de tolerantie
jouw hand op onze schouders

wek nieuwe draagkracht in onze nacht
wek nieuwe woorden in ons

dat we minder van elkaar wegstappen
dat we meer naar elkaar toegaan

In de ochtend ontbeet ik bij Fadi’s eten en drinken op het Noordereiland. Koffie met een sesamring maar in Turkije heet het zoiets als mitz. Ze gaf me wat geitenkaas en zeven olijfjes extra. “Elke dag zeven olijven is goed voor de smaak en het lichaam”, zei ze. We kwamen met zeven minuten vertraging aan maar het stoorde me niet. Ik heb alle tijd gekregen. Ik had de tijd van mijn leven op deze dag met zoveel engelen.

--------------

(1)    Zie de dagenlange commotie rond de sloop van een altaar in Saasveld, Tubantia.nl.

(2)    Anselm Grün, Honderd engelen, Ten Have, 2011.

(3)    Anselm Grün, Tijd van je leven, Ten Have 2016.

(4)    Ela Venbroek, expositie, Engelen, Catharinakerk Eindhoven, t/m 8 januari 2017, info: atelierela.nl.