“Dit boek verandert blijvend je kijk op onze omgang met de natuur’, zegt Kristien Hens, filosoof en ethicus van de Universiteit Antwerpen, over haar favoriete boek ‘Een vlecht van heilig gras’ van de Amerikaanse auteur Robin Wall Kimmerer, hoogleraar botanica en bosecologie. Zij stamt af van de Potawatomi-Indianen.
Door Cees Veltman
“Wall Kimmerer mixt wetenschappelijke informatie over planten met wijsheid van de inheemse Amerikanen over onze omgang met de natuur. Dat doet zij in persoonlijke, poëtische verhalen. Gedetailleerd vertelt zij over hoe zij de natuur vanuit haar cultuur ervaart. De samenhang van natuur en cultuur inspireert haar. Als duurzaamheid ons doel is, moeten we ons weer verbinden met de natuur. Het gebrek aan besef van de belangrijke rol die planten spelen bij het functioneren van het ecosysteem is een ‘plantblindheid’. En dat heeft tegengif nodig. Wall Kimmerer is niet plantblind en kijkt nauwkeurig naar de werkelijkheid om ons heen. Dat is interessanter dan het ene idee tegenover het andere te zetten. Volgens haar leven we in een tijd van transformatie, een tijd waarin schepping en verwoesting met elkaar strijden en wedden om de toekomst van de aarde, is haar conclusie.
Ik had al wel eerder gelezen over de filosofieën van de oorspronkelijke bewoners van Amerika, maar nog niet wetenschappelijk bekeken, zoals Wall Kimmerer doet. Wij zijn vaak geneigd natuur en cultuur als gescheiden zaken te beschouwen. We realiseren ons te weinig hoe desastreus mens en techniek inbreken in de natuur. Daartegenover zet zij het idee van wederkerigheid en van een economie van het geschenk.
Wetenschappelijk toont zij aan hoe alles in de natuur met elkaar verbonden is, hoe wij verbonden zijn met planten en planten met andere organismen. Zij gelooft in de mogelijkheid van actieve wederkerigheid om de wereld te kunnen veranderen. De wetenschap hoeft niet per definitie te leiden tot instrumentalisering van de wereld. Het is eerder het omgekeerde. Als lezer vraag je je ook af of het eten van dieren een goede zaak is. Je mag dieren daar eigenlijk niet voor gebruiken, vind ik. We weten dat het ook heel slecht is voor het milieu.
Stik jaloers op bladgroen
Het boek staat vol reflecties over taal. Je taalgebruik geeft aan hoe je in de wereld staat. De taal van de oorspronkelijke bevolking van Amerika neemt de natuur en het dier meer serieus, als gelijkwaardig, niet als ding. Het is een taal met veel dynamische werkwoorden en gevoel voor natuurlijke processen. In onze taal hebben we een onderwerp, een werkwoord en een lijdend voorwerp et cetera. Dat is veel statischer, afstand scheppend tot de natuur. De Potawatomi’s zien de aarde als een levend organisme dat respect verdient. Een berg bijvoorbeeld, leeft. Dat ademt volgens haar een andere sfeer dan het bijbelse scheppingsverhaal dat in de praktijk heeft geleid tot niet duurzaam gebruik van natuurlijke hulpbronnen en klimaatproblemen, schrijft Wall Kimmerer.
Een paar mooie citaten uit het boek zijn: ‘Ik moet bekennen dat ik stik jaloers ben op het bladgroen van planten. Soms zou ik willen dat ik kon fotosynthetiseren, zodat ik gewoon door te zijn, gewoon door aan de rand van de weide te gaan glimmen of door lui op een vijver rond te drijven, het werk van de wereld kon doen terwijl ik rustig van de zon genoot.’ En: ‘Ik voel me dankbaar dat ik het voorrecht heb gekregen om een boodschap van de planten door te geven, zodat zij hun werk kunnen doen.’ En ook: ‘Wanneer we heilig gras vlechten, vlechten we het haar van Moeder Aarde en tonen we haar onze liefdevolle aandacht, onze zorg voor haar schoonheid en welzijn, uitdankbaarheid voor alles wat ze ons gegeven heeft.’
Het boek is aangenaam om te lezen, omdat het ook een persoonlijk, soms grappig verhaal vertelt. Toen ze verhuisde naar een huis met een vijver, wilden zij er meteen een zwemvijver van maken voor haar kinderen. Dit liep niet van een leien dakje, onder andere door de algen. Maar ook algen zijn het waard om eens onder een microscoop te bekijken. De titel van het boek verwijst naar haar contact met een mandenmaker die grassen gebruikt. Hij heeft respect voor het materiaal waarmee hij werkt. Dat kunnen wij ook hebben. Dat draagt bij aan een betere wereld.”
Robin Wall Kimmerer, ‘Een vlecht van heilig gras’, hoe de natuur, wetenschap en traditionele kennis ons leren respectvol met de aarde om te gaan’, Altamira, 480 blz., € 24,99
Robin Wall Kimmerer, ‘Gathering Moss’, A Natural and Cultural History of Mosses, Penguin Books Ltd, 192 blz., € 13,49
Kristien Hens, ‘Voorbij de Diagnose’, Cahiers Campus Gelbergen 6, Garant Uitgevers, 154 blz., € 25,60
Kristien Hens, ‘Chance Encounters, ‘A Bioethics for a Damaged Planet’, Open Book Publishers,’ 266 blz., vrij te downloaden op: https://www.openbookpublishers.com/books/10.11647/obp.0320
Maak meer verhalen mogelijk met een donatie
