Extreemrechts bestrijden lukt niet met een linkse, groene, kosmopolitische partij die sterk geassocieerd wordt met onderwerpen als consuminderen, veganisme en lhbtiqia+, stelt Bodelier. “Het wordt tijd voor een nieuw overzichtelijk politiek midden dat zekerheid biedt en pragmatische oplossingen voor concrete problemen.”
Het antwoord op extreemrechts is volgens jou dus niet ‘meer links’ maar ‘meer midden’?
“We zien wereldwijd de opkomst van autoritaire regimes en de afkalving van de westerse democratie en rechtstaat. Wanneer deze trend doorzet, zullen we meer armoede zien, meer gewapende conflicten, meer politiegeweld en meer angst. Omdat mensen niet meer kunnen zeggen wat ze voelen of denken uit vrees te worden opgepakt of te worden ontslagen, zoals je nu al ziet onder Trump. En zo’n autoritair regime krijg je nog maar amper weg.
Een voorproefje zagen we bij de Capitoolbestormingen in Washington in januari 2021. Doorgaans vertrekken autoritaire leiders pas onder grote druk, zie recent Assad in Syrië. Er is maar één manier om de afkalving van democratie en rechtsstaat te stoppen: we moeten partijen aan de macht helpen die de democratie en de rechtstaat respecteren. En dat lukt niet met een linkse, groene, kosmopolitische partij die sterk geassocieerd wordt met onderwerpen als consuminderen, veganisme of lhbtiqia+.
Het lukt alleen met een politiek programma dat het brede politieke midden aanspreekt. Zo’n programma kan best links zijn, maar moet dan wel gericht zijn op sociale en economische rechtvaardigheid. Al zullen we het zelfs met zo’n programma niet redden in een land als Nederland, dat al behoorlijk rechtvaardig is. Het wordt tijd voor een nieuw midden dat zal moeten focussen op vertrouwen, zekerheid, overzicht en pragmatische oplossingen voor concrete problemen.
Je stelt dat autoritair rechts groeit omdat een derde van de mensheid een ‘autoritaire persoonlijkheid’ heeft. Hoe zit dat precies?
“Er zijn tal van redenen waarom autoritair rechts groeit. Eén van die redenen is dat Trump en Wilders ‘autoritaire persoonlijkheden’ aanspreken. Daarmee bedoel ik geen mensen die zich autoritair gedragen, maar mensen met behoefte aan autoriteit. Het zijn mensen met een diepgevoelde afkeer van complexiteit en pluriformiteit die verlangen naar eenstemmigheid en duidelijkheid.
Zij willen dat in Den Haag en Brussel eenduidige besluiten worden genomen en dat die ook worden uitgevoerd. ‘Onze liberale democratie heeft de tolerantiegrens van veel mensen overschreden’, schrijft de Australische politicoloog Karen Stenner. Zij doelt op tolerantie voor diversiteit en complexiteit en meent dat maar liefst eenderde van de bevolking daarmee worstelt. De tolerantiegrens van deze groep wordt niet alleen op de proef gesteld door de komst van een breed spectrum aan migranten of de alsmaar uitdijende variëteit aan lhbtiqia+.
Het is ook de eindeloze stroom aan duurzaamheidsinitiatieven en het feit dat links zaken wil verbieden die ooit normaal waren, van vliegen en gehaktballen tot houtkachels. Autoritaire persoonlijkheden willen terug naar een overzichtelijke wereld. Naar homogene gemeenschappen en een optimistisch toekomstbeeld. Iemand als Trump voelt dit sentiment feilloos aan.”
De autoritaire mens is, zeg je, niet te overtuigen met linkse vergezichten, hoe fraai ook. Hoe komt dat?
“Autoritaire persoonlijkheden zijn niet per se tegen linkse voorstellen. Het doet er voor hen niet zoveel toe. Je ziet een overlap tussen stemmers op autoritaire rechtse partijen en radicaal linkse partijen. Denk aan onze SP, maar ook aan partijen als La France Insoumise (LFI) van Jean-Luc Mélenchon in Frankrijk en Bündnis Sahra Wagenknecht (BSW) in Duitsland. Wát deze politici zeggen, is voor autoritaire persoonlijkheden minder belangrijk zolang zij de kakofonie maar terugdringen.
Dat een partij als de PVV geen leden kent, is vanuit dit perspectief eerder een voordeel dan een nadeel. Zonder leden is Wilders een stuk slagvaardiger. Morele preken, kosmopolitische vergezichten of progressieve ideeën over inclusie werken bij autoritaire persoonlijkheden averechts, met name in onzekere tijden. Elke nieuwe oproep om af te zien van vlees en elke viering van de multiculturele diversiteit jaagt weer nieuwe kiezers in de armen van Trump en Wilders.”
Progressieve kosmopolieten moeten volgens jou steun zoeken bij de middenpartijen. Die worden juist steeds rechtser. Wat hebben ze daar dan aan bij links?
“Voor alle duidelijkheid: ik ben zo’n progressieve kosmopoliet. Toch overweeg ik een volgende keer op het CDA te stemmen. Dat heeft te maken met het feit dat alleen de huidige leider van die partij Henri Bontenbal in staat lijkt om autoritair rechts concurrentie aan te doen. Bontenbal straalt rust, betrouwbaarheid en medemenselijkheid uit.
Ik heb de indruk dat ook ontwikkelingssamenwerking, duurzaamheid en de bescherming van minderheden bij hem in goede handen zijn. Door, bijvoorbeeld, stevig in te zetten op kernenergie, haalt Bontenbal gedoe over waterpompen, salderen of minder vliegen van onze schouders. Rond diversiteit en identiteit denkt Bontenbal aan gemeenschappelijkheid, waarin ieder individu, ook bi-, trans- of queer, een plaats toekomt.
Ik begrijp dat Frans Timmermans het idee van het jonge Friese kamerlid Habtamu de Hoop steunt om niet langer in te zetten op een fusie van GroenLinks en PvdA maar een nieuwe partij op te richten. Het zou prachtig zijn wanneer het zo’n nieuwe partij wel lukt om het midden aan te spreken. Ideaal zou zijn dat de middenpartijen - PvdA, D66 en CDA, liefst met de VVD - de handen ineenslaan om met een stevig gezamenlijk plan de verkiezingen in te gaan.”
Als links volgens jou moet stoppen met wat je ‘groene doempreken’ noemt. Wat moet links dan doen? De klimaatverandering stopt toch niet vanzelf?
“Nee, helaas niet. En zie klimaatverandering maar eens terug te dringen in een wereld die haar voorspoed aan fossiele brandstoffen te danken heeft en waarin nog steeds 81,5 procent van alle energie door fossiel wordt opgewekt. Decennia aan doempreken en voorstellen die mensen als nadelig ervaren hebben niet voldoende gewerkt. De doorbraak moet komen van een wereldwijde beprijzing van CO2 en van forse innovaties in de productie van schone energie en kweekvlees.
We moeten ook meer investeren in klimaatadaptatie in plaats van klimaatmitigatie. Waarschijnlijk maken we onze wereld veiliger door het verder aanpassen van onze omgeving dan door het al te drastisch terug willen dringen van broeikasemissies. Het belangrijkst is: benader ook klimaatverandering praktisch en nuchter, stop met paniekzaaierij en leg niet alle verantwoordelijkheid op de schouders van individuele burgers.”
Dr. Ralf Bodelier (1961) is schrijver en filosoof. Hij doceerde aan de Academie voor Journalistiek in Tilburg en schreef boeken over de rol van kunst en cultuur na Auschwitz, over kosmopolitisme en over globalisering. Bodelier werkte jarenlang als journalist in Afrika en Azië en startte in Malawi een ontwikkelingsproject. Hij stond aan de wieg van de milieubeweging Ecomodernisme/ WePlanet. Met zijn organisatie CuriCos.nl verzorgt hij inspiratiereizen naar onder meer Wenen, Parijs en het Roergebied. Ook organiseert hij in oude kloosters ‘Abdijsessies’ over vooruitgang. Hij is getrouwd met mediawetenschapper dr. Mirjam Vossen en heeft twee kinderen.
