Marinus van den Berg is onder de indruk van een stervende pauw van glas (op de tentoonstelling GlassFever in Dordrecht). Schoonheid en teloorgang ineen. ‘Gebroken trots’. Het doet hem denken aan de verpleeghuizen die openlijk op een zwarte lijst gezet zijn. Maken we het einde van de grote instituten mee? Glas is kwetsbaar maar kan ook heel sterk zijn. En: ‘Uit het dode en afgeschrevene kan iets nieuws en moois groeien.”
Door Marinus van den Berg
“Glas inspireert”, las ik in de catalogus (1). Op vier locaties in Dordrecht is werk te zien van hedendaagse kunstenaars uit meerdere landen. Ik bezocht de stukken die te zien zijn in het prachtige intieme museum van Dordrecht. Met de waterbus vanaf de Willemskade in Rotterdam naar Dordt en dan de Voorstraat in. Ga naar Hof van Holland waar je je even in Den Haag op het Binnenhof waant en dan via de Kloostertuin doorsteken naar het museum in een voormalig ziekenhuis.
Laatste tijd
Ziekte en aftakeling en dood blijken op deze exposities geen gemeden thema’s. Alsof de kunstenaars voelen dat we in een laatste tijd leven. De nieuwe gouden tijd met ongekende consumptie is voorbij. Het is stil geworden aan de tafel met melkwitte flesjes, met uitgedoofde kaarsen in kaarsenstandaards, met drinkbekers en kartonnetjes voor melk, karnemelk, drinkyoghurt en drinkrietjes alsof we weer baby’s zijn geworden. Maar ook een melkwit boek en een doodshoofd. Allemaal van glas.
“Humor”, zei een man in een rolstoel die door zijn vrouw werd voortgeduwd. Ik stond te kijken naar werk van Hans Op de Beeck: ‘Frozen vanitas’ (2015) Opvallend was ook de levensgrootte zandloper. Werk van Vik Munz, die het geen titel meegaf (2010). Je ziet een zandloper vaak op grafzerken, maar er was geen zand in het glas maar een steen. De tijd liep niet door. Ze was versteend.
Ik dacht aan dat bericht over die twee Nederlandse soldaten die bij een nog onverklaard ongeval met een mortier gedood zijn. Ik dacht aan de naasten die het bericht hadden gekregen voordat het in de media kwam. Media die al snel vragen: hoe verwerken mensen dit? Een te snelle vraag.
Op het einde was er het werk dat deed denken aan een grafmonument met als titel ‘The Eternal Emigrant’ (2013 van Ilya en Emilia Kabakov uit de Oekraïne). We zijn alsmaar emigranten naar een onbekend gebied.
Laatste adem
Maar het meest bleef op mijn netvlies het werk van de Belg Koen Vanmechelen. Het heeft een merkwaardige titel: ‘Artificial Crossbreeding’ dat ik vertaal met kunstmatige kruisbestuiving.
Wat ik zie is een vogel die naar de laatste adem snakt. Hij staat nog op zijn glazen poten maar kan zo vallen. Zijn snavelachtige kop is niet van glas maar is keramisch (beschilderde en in een oven gestookte klei). Zijn lichaam waarvan alleen een ronde buik is te zien is wel van glas. Daaroverheen hangt zijn prachtige groene verenkleed met blauw-bruine ogen. Het is een stervende pauw. Twee vrouwen lijken alleen dat prachtige kleed te willen zien, maar je ziet hoe het al zijn glans heeft verloren. Ik geef het een andere titel: ‘Gebroken trots’.
Ik volg in de kranten vooral de berichten over de verpleeghuizen die openlijk op een zwarte lijst zijn gezet. Ik volg het met zeer wisselende gevoelens en gedachten. Moet ook de overheid zich niet diep schamen. Jaren is er niet echt geluisterd en er is een monsterlijk exotisch onbeheersbaar zorgbeest ontstaan. Het heeft zich staande kunnen houden door de kracht van de mensen dichtbij de patiënt, bewoner die helaas klant, cliënt ging heten. Alles moest groter en er werd maar doorgefuseerd en zij die het aanjaagden verdienden steeds meer. Reglementair in orde, wat dat ook mag zijn. En dat zelfs niet altijd: want ik lees in deze dagen ook over gearresteerde topbestuurders vanwege verdenking van fraude.
Ik denk aan de vele toespraken op nieuwjaarsbijeenkomsten waarop gezegd werd dat men trots was op de medewerkers en vrijwilligers. Waren zij ook trots op hun bestuurders, directeuren en managers? Het antwoord is wisselend: ja van harte, ja met aarzeling, nee met aarzeling, of: praat maar door.
Kwetsbaar
Glas is kwetsbaar maar kan ook heel sterk zijn. Heel wat medewerkers dichtbij de patiënt zijn sterk. Zij kijken allereerst naar wat die nodig heeft. De patiënt, vaak de kwetsbaarste, kan tegelijk inspireren, uitdagen. Verplegenden, verzorgenden, therapeuten zoals de fysio- en ergotherapeut, de logopedisten, maar ook die van muziek en creativiteit kunnen daarover vertellen, evenals de dokters, geestelijk verzorgers, zingevingsmedewerkers.
Het is een aangrijpend beeld dat van die stervende pauw. Maken we het einde van de grote instituten mee en gaan we verder met kleine organisaties. Hugo Borst lijkt in een open brief in het AD dat te bepleiten. Hij heeft recht van spreken. Hij verdient serieus beluisterd te worden. We moeten niet revitaliseren wat ten dode is opgeschreven, maar intussen moet van dag tot dag de zorg aan wie niet meer voor zichzelf kan zorgen doorgaan. Wie echt kwetsbaar is moet veilig zijn, maar het is naïef te denken dat er zorg zonder menselijke fouten is. Ook al heeft men voldoende kennis. Kennis is niet alles.
Ik kijk nog eens naar die stervende pauw die zo een schitterend verenkleed draagt. Het meest opvallende zijn de ogen. Er zijn ogen die wegkijken en er zijn ogen die neerzien en er zijn ogen die aanzien.
Geef elkaar vertrouwen en wees groots op wat je doet is mijn gezegde voor deze dag.
Hout
In de ochtend van deze dag wandelde ik een rondje Amersfoort (2) dat ik vond in het boek Filosofische wandelingen. Ik wist al dat Amersfoort een mooie stad was maar opnieuw zijn mijn ogen geopend. Onverwacht ontmoette ik in zijn atelier de voor mij onbekende Frank Driessen (3). In zijn atelier staan en liggen boomstammen die hij voor de dood heeft weg weten te halen. Hij houdt van bomen die door het weer geslagen zijn. Geteisterd hout. Hij maakt uit het afgeschreven hout iets nieuws. Zoals een mooie zachte schaal uit iepenhout. Het lijkt wel een berglandschap.
Ik koop die schaal. Hout is warmer en anders transparant dan glas. Glas kan ook koud zijn. We hebben glas en hout nodig. Een schaal om brood op te leggen, te breken en te delen en een glas om elkaar moed toe te drinken, te toosten, te troosten en kracht te geven. Wordt niet hard en bitter maar heb vertrouwen in wat je oprecht doet. Dat wens ik de vrouwen en mannen dichtbij de patiënt, de kwetsbare mens, toe. Uit het dode en afgeschrevene kan iets nieuws en moois groeien. Ik zag het op deze dag donderdag 7 juli 2016.
(1) Catalogus Glassfever, Hedendaagse kunst in glas. De gelijknamige tentoonstelling met meer dan 80 kunstwerken en installaties op vier locaties in Dordrecht is te zien tot en met 25 september 2016. Informatie: www.dordrechtsmuseum.nl
(2) Eric Brinckmann, Filosofische wandelingen, knnv uitgeverij, genomineerd voor de Jan Wolkers Prijs.
(3) Frank Driessen www.passievoorhout.nl
Maak meer verhalen mogelijk met een donatie
