"Hij geeft me een schopje waardoor ik weer positief word"

In de rubriek ‘Mijn boek’ interviewt Cees Veltman elke maand een hedendaagse zinzoeker over haar of zijn favoriete boek. Voor Almatine Leene (1984) – zij was genomineerd als Theoloog des Vaderlands, is predikant in Zuid-Afrika en docent dogmatiek in Zwolle – is dat ‘Prijs je gelukkig’ van dichter, schrijver en theoloog André Troost.  “Je moet jezelf gelukkig prijzen. Geluk is een heel interessant begrip.”

Door Cees Veltman

“Ik heb Prijs je gelukkig al elf jaar in bezit en het is het enige boek dat ik een paar keer per jaar herlees, niet altijd alles, maar het spreekt me sterk aan. Vooral omdat het gaat over het leven van alledag. Hij schrijft zo mooi. Troost is ook een dichter en dichters kunnen vaak goed verwoorden wat zij voelen. Het boek begint met hoe de zoektocht naar geluk van start gaat met het leven met familie en vrienden, je eerste baan, het stichten van een gezin. Dan volgt de ervaring van de rijkdom van religie en daarna de fase ‘als het leven lastig wordt’. Zijn eindconclusie: gelukkig is wie loven kan.

Elke keer dat ik me een beetje ontspoord voel en het gevoel heb: waar doe ik het allemaal voor, wie ben ik, als depressieve gedachtes me overvallen, grijp ik dit boekje en dan kom ik er weer bovenop. Ik voel mij door zijn krachtige woorden teruggezet. De uitdrukking  ‘je moet positief denken’, vind ik een beetje goedkoop, maar ik ben het met Troost eens: je moet jezelf gelukkig prijzen.

Het gekke is, eigenlijk ben ik momenteel heel gelukkig met alles. Met mijn twee kinderen, mijn man, mijn werk en ik ben goed gezond, dus ik heb werkelijk helemaal niets om over te klagen. Toch krijg ik soms het gevoel: ben ik echt gelukkig en wat is geluk eigenlijk? Het is iets heel basaals waar iedereen naar op zoek is. Iedereen wil gelukkig zijn, maar blijkbaar ontbreekt dat geluksgevoel soms zonder dat je weet hoe het komt. Ik kon vroeger ook gelukkig zijn zonder al die gelukmakende factoren van nu. Geluk vind ik een heel interessant begrip. Troost zegt: de meeste mensen zijn net zo gelukkig als ze besloten hebben het te zijn.

Geluk loskoppelen van omstandigheden

Eigenlijk moet je het leven loven. Dan maakt het niet zo heel veel uit hoe je omstandigheden zijn.  Door dit boekje ben ik gaan inzien dat ik mijn geluk kan loskoppelen van mijn omstandigheden. Troost geeft veel voorbeelden van alledaagse gebeurtenissen en anekdotes waar ik kracht uit put. Hij verbindt het geluk met God. Daar kun je de zin van je bestaan en je geluk in vinden. Hij citeert iemand in zijn boek: ‘Ik ken de zin van mijn leven niet, maar ik hou eraan vast dat God die zin kent.’

Troost zegt ook: zet de ballast van je eigen ik overboord, je leven moet niet alsmaar om jezelf draaien. Dat klopt, denk ik dan: ik moet mezelf meer overboord zetten. Hier werkend in Zuid-Afrika wordt dat idee van Troost versterkt. Gisteren heb ik een begrafenisdienst geleid van een vrouw van 94 die samen met haar dochter bij een auto-ongeluk is omgekomen. Hier gebeuren veel auto-ongelukken. De vorige begrafenis was van iemand die is vermoord. Er is hier in Zuid-Afrika veel ellende, ook door armoede en werkloosheid. Daar kun je af en toe wel een beetje moedeloos van worden. Dan moet je echt proberen om positief te blijven. Dat valt niet altijd mee.

Maar zelfs als de omstandigheden goed zijn zoals in Europa – met Nederland als een van de gelukkigste landen ter wereld – hangt geluk niet altijd samen met omstandigheden. In Nederland slikken meer dan een miljoen mensen antidepressiva. Dat vind ik intrigerend, maar soms blijven mensen onder slechte omstandigheden toch positief. Eergisteren was ik in een tehuis van oude en kwetsbare mensen. We hebben een half uur liederen gezongen en dat raakte me. Een week eerder had ik in mijn gemeente een viering met een perfect koor en fantastische instrumentalisten, heel mooi allemaal, maar nu was het met de ouderen die niet mooi kunnen zingen en weinig kunnen in hun leven. Deze viering raakte me veel meer. Ik kreeg een hoopvolle kracht te midden van de kwetsbaarheid van deze mensen. Het goede nieuws – het evangelie – is vooral goed nieuws voor arme en kwetsbare mensen. André Troost schrijft dat sterven ook geboren worden is. Daarin ligt het geheim van het evangelie.

Logisch en onlogisch tegelijk

Dit boek een eyeopener noemen, is misschien te zwaar gezegd. Het is namelijk allemaal heel logisch wat Troost schrijft, maar tegelijk onlogisch. Hij zegt dingen precies anders dan we gewend zijn. Bijvoorbeeld: geluk laat zich vinden door wie er niet naar zoekt. In deze jachtige wereld vol internet en mobieltjes, schrijft hij prachtig over de behoefte aan rust. Dat weten we wel, maar we kunnen het niet toepassen. We hebben de neiging nogal krampachtig op zoek te gaan naar geluk. Die zoektocht is op zichzelf heel menselijk en goed, maar waar vind en krijg je dat geluk? Het idee dat je zelf verantwoordelijk bent, helpt mij. Kom op, denk niet depressief en pessimistisch. Dat geeft me een schopje waardoor ik weer positief word.

‘Prijs je gelukkig’ is niet moeilijk om te lezen. Ingewikkelde theologie lees ik ook, maar het boek van Troost is volop theologie, maar dan over het dagelijkse leven. Dat vind ik belangrijker. De theologie van Kuitert bijvoorbeeld maakt mij eerder negatief dan positief, al zet hij me enorm aan het denken. Troost schrijft heel mooi, geeft adviezen en stelt grenzen zonder moralistisch te zijn. Dat vind ik knap. Toen hij kleinkinderen kreeg, wilde hij dit boek schrijven omdat hij zich afvroeg wat hij hen zou kunnen meegeven. Hij houdt het dichtbij de realiteit van het leven en geeft veel voorbeelden uit de seculiere wereld. Christelijk of niet, iedereen zoekt toch naar geluk?

Kritiek een uitzondering

In zijn inleiding zegt Troost dat de wereld bol staat van kritiek, kijk maar naar de kranten en de televisie. Je kunt de samenleving immers niet opbouwen zonder kritiek op wat er misgaat. Je kunt onmogelijk alles maar voor zoete koek slikken wat mensen je voorzetten. Je moet dus luid en duidelijk protesteren om je ongenoegen te laten blijken als dat nodig is, maar het lijkt erop dat we niet meer beseffen dat kritiek een uitzondering op de regel behoort te zijn. De regel is: heb waardering voor anderen, wees dankbaar en toon je vreugde voor wat de ander voor je doet. Kortom we moeten leren het leven te loven. We moeten leren de ander en onszelf gelukkig te prijzen. Dat herken ik, want ik ben redelijk kritisch en perfectionistisch, niet snel tevreden. Die instelling is wel positief omdat ik me immers moet blijven ontwikkelen, maar het is slim om af en toe tegen mezelf zeggen: hou op, het is goed zo. Wees niet te kritisch op jezelf en op anderen. Je hoeft niet perfect te zijn, want dat ben je niet en je zult het nooit worden.”

A.F. (André) Troost, Prijs je gelukkig. Hoe geluk zich vinden laat, Boekencentrum, 144 blz., (alleen nog antiquarisch verkrijgbaar).

Almatine Leene is (mede)auteur van verschillende boeken, Flirten met Rome, Buijten en Schipperheijn (2017), 128 blz., € 14,90 en Dogmatiek voor iedereen, Jess (2016), 221 blz., € 19,90.