Genesis op de planken - Epische verhalen over onszelf

Kan een Bijbelboek als Genesis nu nog tot de verbeelding spreken? Is het mogelijk vijftig hoofdstukken met verhalen tot een toneelstuk te bewerken? Durft een toneelgezelschap het aan om die oerverhalen op de planken te brengen? Ja, is het antwoord. Het kan, is mogelijk en het is goed. Het Nationale Toneel komt met de wonderschone voorstelling ‘Genesis’. Zes uur inclusief twee pauzes voor een maaltijd. “Diepmenselijke verhalen over alles wat wijzelf ook ervaren: twist en vergeving, jaloezie en saamhorigheid, familieveten, vertrouwen en twijfel.” Jos van Oord ging kijken.

Door Jos van Oord

De locatie waar het Nationale Toneel Genesis speelt, het Zuiderstrandtheater op Scheveningen leent zich goed voor deze voorstelling. In de twee pauzes tijdens de maaltijd kijk je aan de ene kant uit over de Scheveningse haven en aan de andere kant over de duinen en de zee. Je droomt er weg om op reis te gaan, weg van hier, om daar te komen. Onderweg zijn naar onbekende oorden. En juist dit theaterstuk gaat over verhalen waarin continue wordt gezegd: ga weg, weg, weg. Adam en Eva horen het als eersten, maar ook de aartsvaders en hun nageslacht moeten steeds opbreken, weggaan, uiteindelijk naar het beloofde land, maar zover is het nog steeds niet. Genesis is een verhaal over migratie. En je kunt je niet vestigen, want steeds klinkt ergens wel de stem van je God om uit te breken, weg te trekken.

Diepmenselijke verhalen

Ik heb van deze voorstelling genoten en werd erdoor geraakt. Ik was onder de indruk van de beeldkracht, de actualiteit en de diepere lagen van deze oeroude verhalen. Voor mij als theoloog zo overbekend, maar in deze toneelbewerking klinken de oude verhalen weer als nieuw, verrassend, confronterend ook. Wat zijn het toch diepmenselijke verhalen over alles wat wijzelf ook ervaren in het leven: twist en vergeving, jaloezie en saamhorigheid, familieveten, vertrouwen en twijfel.

Alles komt langs: de schepping in zeven dagen (ludiek en prachtig weergegeven), de schepping van de mensen (mooi uitgebeeld door twee topspelers), Noach en zijn ark (in één minuut is die ark neergezet!), de toren van Babel, Abraham, Isaac en Jacob. En ook de boeiende verhalen rond Jozef en zijn broers.

Jacob

Het begin is origineel en sterk: Jacob die God ter verantwoording roept over het leed in deze wereld. Het wordt persoonlijker doordat hij de veelkleurige mantel draagt van zijn zoon Jozef. ‘Waar is mijn zoon?’ Jacob zal gedurende de voorstelling ‘de rode draad’ zijn. Aan het slot is er weer een dramatische mooie scène van de vader en zijn zoon. Een heerlijk personage, die Jacob, met zijn trucjes en worstelingen.

Aangrijpend is de scène waarin Hagar haar versie van het verhaal (uit de Koran) vertelt over het offer van Isaac: ‘het is het offer van Ismael’. Zo wordt ook direct een statement afgegeven: we zijn beland in een bronverhaal waaruit mensen uit de joodse, islamitische en christelijke traditie putten.

Epische vertelstijl

Bij elkaar is het uren lang genieten. Geen moment heb je de gedachte ‘kan het wat korter’. De regisseur Johan Doesburg, heeft er voor gezorgd dat we snel van de ene scène in de andere terechtkomen. En wat het nog boeiender maak is dat de spelers verschillende rollen spelen. Zo speelt Ruta van Hoof Eva, maar ook Lea en Benjamin. Dries Verhegen is Jacob en Laban. Joris Smit speelt Adam, Cham, Esau en Jozef.

Thuiskomend mijmer ik nog lang door. Wat me als theoloog met name boeit is de epische vertelstijl waarin deze Genesisverhalen nog sterker tot uiting komen. Het zijn verhalen die je dragen, raken en waar je ook zelf in mee gaat doen. Zo zijn ze ook bedoeld. Niet om ze om te zetten in normen of dogma’s. Bij de scène over Sodom en Gomora dacht ik: hoe halen we (ze) het toch in hun hoofd om dit verhaal te misbruiken om homoseksualiteit te veroordelen.

Spiegelverhalen

De Bijbel is geen eenduidig boek om een ethiek op te bouwen. De Bijbel staat vol oerverhalen en mythen om je aan te laven of om je aan te irriteren, maar in ieder geval is het een geweldige culturele inspiratiebron. Het zijn vooral ook spiegelverhalen. Je ziet jezelf met je eigen overlevingstrucjes, je eigen verlangens. Je ziet hoe het in families kan gaan, van vader op zoon, moeder op dochter. Je ziet de samenleving met het claimgedrag van groepen en volken (‘dit is mijn land’). Je ziet volkeren op drift, op zoek naar een ‘beloofd land’.

Ik hoorde aan een tafel in de pauze iemand zeggen dat deze verhalen die zij ooit hoorde van haar opa nieuwe betekenis hebben gekregen. Dat is de droom van elke theoloog als hij over een Bijbelverhaal preekt. Die droom is voor de schrijver Sophie Kassies en de regisseur Johan Doesberg uitgekomen. Zelfs voor mij als predikant klonken de Genesisverhalen als nieuw. Mede ook door de goede spelers, het sobere decor (aan het eind een topverrassing) en door de mooie livemuziek van Harry de Wit. Ga het zien, nog tot 24 mei.

Locatie Zuiderstrandtheater, Den Haag. Kaarten: 0900 3456789 of via www.nationaletoneel.

Jos van Oord is theoloog/interim-predikant.