Gooi de deur niet dicht

Met het sluiten van de heilige deur in de Sint Pieter te Rome, sloot paus Franciscus op 20 november het Heilig Jaar van de Barmhartigheid af. Zo, nu weer over tot de orde van de dag?  Business as usual?  Nou nee, Franciscus riep op om vérder te gaan op de weg van barmhartigheid. Werken aan barmhartigheid is een gedoe, lastig. Het haalt je uit je comfortabele leven. Laten we de deur van barmhartigheid minstens op een kier houden, zegt Marinus van den Berg. Niet te bang voor een zuchtje koude wind.

Door Marinus van den Berg

Het jubeljaar van de barmhartigheid is voorbij. De deuren die een jaar geleden werden geopend, zijn plechtig weer gesloten. Kerkelijke hoogwaardigheidsbekleders mochten ze sluiten. Een deur openen is niet zomaar iets en een deur sluiten is soms nog van groter gewicht.

Ik denk aan de vader die bij de deur wacht en zijn deur niet heeft gesloten. Voor mijn eigen vader was dat in zijn leven een belangrijk verhaal. Houd de deur open: ook en juist als er dingen aan de orde zijn die moeilijk liggen.

Ik was in Terneuzen uitgenodigd om stil te staan bij de werken van barmhartigheid. Misschien is werken aan barmhartigheid een betere benaming. Het is een over en weer werken en niet alleen maar de één voor de ander. Dat kan al snel neerbuigend en vernederend zijn. Compassie - mededogen - is een woord dat minder belast is. Werken aan barmhartigheid kan bovendien niet zonder meditatie en zonder reflectie. Kritische reflectie. Niemand is gebaat met goed bedoeld alleen.

Vinger op de zere plek

Het boek van René Grotenhuis (1) dat ik in de dagen ervoor las, raakt en snijdt onderscheidend scherp. Hij zet je aan het denken. Deze voormalig directeur van Cordaid, met zijn wereldwijde ervaring, kijkt verder dan deuren van kathedralen en basilieken. Hij heeft de plaatsen gezien waar er geen bronzen deuren met prachtige afbeeldingen te zien zijn. Hij heeft kerken zonder deuren gezien. Hij legt in zijn boek de vinger op de zere plek en vraagt hoe we een kerk, een beweging van barmhartigheid kunnen zijn in deze tijd. Grotenhuis heeft goed gekeken en geluisterd. Hij heeft weet van de aardschokken en aardbevingen. In Groningen hebben mensen er weet van dat je je deur niet meer kunt sluiten als de aarde heeft gebeefd. In Italië - zelfs dichtbij Rome - in Haïti, in Homs en ga zo maar door zijn huizen, flats, kloosters en kerken ontwricht. De deuren kunnen niet meer dicht. Er zijn niet alleen scheefgezakte huizen maar er zijn ook sleutels zoek. Nu de wereld de verkiezingen heeft verloren, zoals Ilja Leonard Pfeijffer dichtte in de NRC weten we niet meer zo zeker waar de deur naar de toekomst is.

Ik kan me niet aan de indruk onttrekken, dat er krachten zijn die de deuren van het jaar van de barmhartigheid niet alleen willen sluiten maar ze al te graag zo snel mogelijk dicht willen gooien. Iemand zei me: “Zijn die deuren wel opengegaan?” Barmhartigheid als een weg, als een beweging is lastig en haalt weg uit de comfortzones van gesloten meningen over de vraag hoe mensen hun leven moeten inrichten. Barmhartigheid stelt alsmaar nieuwe vragen over alle gebieden van het leven. Barmhartigheid luistert en kijkt de ander aan. Barmhartigheid zoekt mee en is niet top-down.

Anders dan een paleis

Het stoort me als ik hoor: “Wij leven in een mooi land.” Ik zag de film de Mattheuspassie als missie. Reinbert de Leeuw heeft me diep geraakt. Ik besef ook dat ik ontroerd was door de schoonheid van Bach. Voor andere mensen is Frans Bauer hun Bach en wie ben ik om daar smalend over te doen.

Ik was de gast van een Syrische jongeman van 28 die zijn familieland moest ontvluchten. Hij had overvloedig voor me gekookt. “Hoe meer je eet des te meer laat je zien dat je je gastheer waardeert,” zei hij. Het is een Syrisch gezegde. Hij had rijst met kruiden noten en gehakt bereid. Heerlijk. Hij had ook door dat het tegelijk een verwarrend gezegde was. Hij woont in een studio, anders dan een paleis, niet ver vanwaar ik woon. Zijn gastvrije deur is voor mij een heilige deur.

Lomp

Ik heb schrik over dat sluiten van die deuren. Christenen die geen tocht willen om niet verkouden te worden hebben erbarmen nodig. Het verraad ligt op de loer. Er zijn mensen die de paus lomp vinden en niet fijnzinnig. Deuren sluiten is lomp en weinig fijnzinnig. Laat het jaar van de barmhartigheid een opstap zijn, een begin van een nieuwe beweging. Sluit geen deuren maar zet ze minstens op een kier.

Barmhartigheid is een werkwoord

Op de terugreis uit Terneuzen schreef ik een droom:

Het gebeurde in een Fair Trade gemeente waar men koffie betrok van de Wereldwinkel. En ook de kerstpakketten. Er woonden mensen die geen kleding wilden die goedkoop was vanwege de kinderarbeid elders. Er was een voedselbank waar ook goede en waardige kleding te koop was. Er was een bewustzijn van wereldverbondenheid met aandacht voor mensen en natuur in kwetsbare situaties. Gemakkelijk misbruikt door macht. Door mensen van de letterlijkheid die zeggen te weten hoe het moet. In die gemeente was er een burgemeester met andere wortels dan de meesten die op een avond in de gemeenteraad - de tribunes vol vanwege een mogelijk asielzoekerscentrum- de vraag stelde: “Kunnen wij een gemeente worden waar de vlag van de compassie, de vlag van de barmhartigheid ‘groots’ in de top van onze vlaggenmast gehesen kan worden?” Een jong raadslid van een volkse partij die opkwam voor de eigen belangen dichtbij stelde de vraag: “Wat is barmhartigheid, hoe werk je daaraan, wat is nodig om dat keurmerk te krijgen?” Hij riep niet tegen maar stelde nieuwe vragen. De burgemeester zei: “Laten we met zijn allen nadenken en praten over deze vragen. Barmhartigheid is een werkwoord, geen weg met een tomtom.” Zo ging iedereen naar huis en de volgende dag schreef de krant: “Burgemeester en raadsleden willen samen met alle gemeenteleden nadenken over barmhartigheid als de weg naar de toekomst.”

Barmhartigheid is een urgente weg om te gaan.

(1) René Grotenhuis, Van macht ontdaan: De betekenis van christelijk geloof voor de wereld van vandaag, Berne Media 2016