Al die tijd at hij niets, en toen de veertig dagen verstreken waren, had hij grote honger. De duivel zei tegen hem: ‘Als je deze app installeert kun je altijd en overal eten bestellen. Het wordt binnen tien minuten gebracht door jonge knullen op te snelle fietsen die er net niet van kunnen leven. Ook al je andere wensen kun je digitaal invoeren en worden thuisbezorgd. Je vermogen blijft toch wel groeien. Als je mij aanbidt is dat belasting genoeg.’
En de duivel bracht hem naar een hoge plaats en liet hem alle koninkrijken van de wereld zien. En hij zei: ‘Je krijgt de grootste politieke partij, maar je hoeft aan niemand verantwoording af te leggen. En als je tiert of liegt of bedriegt zul je geen schaamte voelen. Nooit. Ik neem alle schaamte weg van jou.’
En de duivel bracht ons naar de heilige stad en zei: ‘Je mag doen waar je zin in hebt en aan iedereen in realtime laten zien hoe fantastisch jouw leven is. Aanbid mij en nooit zal er aan jouw beeldvorming iets ontbreken. Ik ben de weg van de altijddurende campagne.’
Jezus trapte er niet in.
Je vraagt je af: hoe dan?
Geld, aanzien en macht, dat is wat ons verleidt, wat ons wegleidt van wat goed is. Toen en nu en altijd. Verontrustend doen ze hun werk, corrumperen ze ons: rijkdom, aanzien, macht. Lees de krant. Kijk om je heen. En, eerst en vooral: kijk naar je eige.
Rijkdom doet rare dingen met mensen. Ik bedoel niet het goed hebben en daarvan genieten. Ik bedoel de vervreemdende werking van te veel geld hebben, meer dan je ooit op kunt krijgen. Geld kan ons bezetten, we offeren onze innerlijke vrijheid op en raken bezeten. Geld wordt god.
Veel echte rijken letten vooral op elkaar. Ze vergelijken zichzelf met wie nog meer heeft en hebben weinig oog voor gewone mensen, voor armen of niet-menselijk leven. In de Verenigde Staten wordt dit momenteel absurd en levensgevaarlijk uitvergroot. Daar hebben miljardairs een regering gevormd, die vooral bezig is met gunstige deals en belastingkortingen voor zichzelf.
En wat dacht je van aanzien? Ik bedoel niet de heerlijke ervaring gezien en erkend te worden. Ik bedoel de verslavende hang naar achting, naar likes van anderen. Alsof je alleen bestaat als anderen je opmerken. Sociale media vergroten deze verleiding uit. Grote techbedrijven gebruiken het om ons te betoveren en in hun loop te houden.
Beeldvorming is doel op zich geworden. Kijk naar ons landsbestuur, dat altijd campagne lijkt te voeren.
En dan is macht. Ik bedoel niet het vermogen om invloed uit te oefenen, te sturen of beslissen. Ik bedoel de wil tot macht als doel op zich, om te domineren. De gekte die dat veroorzaakt is angstwekkend zichtbaar in onze dagen, nu populisten en dictators steeds schaamtelozer laten zien dat voor hen alleen het recht van de sterkste bestaat.
Maar wij mensen hebben het nodig om beperkt te worden door regels, door wetten en instituties, door een gemeenschap die vraagt om overleg en verantwoording. En als het goed is wordt onze machtsuitoefening gestuurd en gericht door liefde.
Rijkdom, aanzien, macht. We staan allemaal bloot aan de verleidingen ervan, elk op onze eigen schaal. Zo was het in het begin en nu en altijd. Wat fijn dan dat jij jezelf hier en nu ook blootstelt aan een traditie die hierop blijft wijzen.
Dit alles gold ook voor Jezus. Ook hij moest zich verhouden tot verleiding, in Bijbelse taal: tot de duivel, de satan, letterlijk: de tegenspreker.
‘Vervuld van de heilige Geest trok Jezus weg van de Jordaan’, lezen we in de Bijbel. Daar is hij gedoopt. Jezus heeft zijn woonplaats verlaten om zich door Johannes in de rivier te laten onderdompelen. Het drukt zijn bereidheid uit om zijn leven om te gooien, in dienst te stellen van een groter doel. Hij zou dat de ‘komst van het Rijk van God’ gaan noemen.
Jezus is in de stroom gaan staan en hoort dan de bevestiging: ‘Jij bent mijn geliefde kind, in jou heb ik welbehagen’. Dat vervult hem van Geest – en terecht!
Wat gebeurt er met jou, als je weet dat die woorden ook voor jou gelden? Dat ook jij geliefd bent, dat jouw bestaan om vreugde is, hoe dan ook!
Je zou denken dat Jezus meteen geestdriftig aan de slag gaat. Maar nee, hij gaat eerst met zijn driftige geest de woestijn in. Veertig dagen en nachten alleen zijn en vasten, ik geef het je te doen. Ik vind veertig dagen afzien van een glas wijn en een bakje ribbelchips ‘s avonds al heel wat. Behalve op zondag. Of als ik een rotdag heb gehad. Of een hele lange.
En veertig dagen alleen zijn? Wat zou er dan met me gebeuren?
In de woestijn, in kale en eenzame tijden zuiveren we onze roeping uit. We ontmoeten onze demonen: stemmen die ons tegenspreken, die ons in verwarring brengen. Jezus voelt zijn roeping als een kracht, maar waar is die voor bestemd? Om mensen te helen en te inspireren? Om rijk en beroemd te worden? Om een einde te maken aan de bezetting van zijn land?
Hoe dan? Hoe ga jij om met je demonen? Hoe doen wij dat als gemeenschap, als stad, als land? Hoe zetten wij onze kracht in tegen boze, wantrouwende, beschuldigende stemmen? Waar kiezen we voor? Hoe begrenzen we? Hoe bouwen we op?
En hoe doe jij dat in jezelf, als je tegenstem zegt dat je niks waard bent? Of juist dat je recht hebt op alles en dat iedereen voor je buigen moet?
We leven in een tijd waarin tegensprekers het nieuws en ons maatschappelijk debat gijzelen. Zelfs met de beste bedoelingen laten mensen zich meevoeren in zielloze polarisatie. Maar hoe verleggen we onze aandacht naar wat er echt toe doet? Naar wat waar is en goed en mooi?
Wat me opvalt is dat Jezus geen direct antwoord geeft op de verleidingen, en dat hij niet vanuit zichzelf spreekt. Hij zegt niet: ‘Ik heb jouw hulp niet nodig, ik ben sterker dan jij, weet je wel wie je voor je hebt?’ En hij gaat al helemaal niet in discussie.
Nee, hij geeft heel korte antwoorden: ‘Een mens leeft niet van brood alleen’. ‘Aanbid alleen de Eeuwige’. Heel korte zinnetjes die de discussie doodslaan – en dat is waarschijnlijk de bedoeling. Jezus wijst naar een autoriteit buiten hem, die van zijn traditie en van zijn godsvertrouwen, en dan zwijgt hij.
Ook nu hij de stroom is ingestapt en de hemel boven hem is opengegaan, weet hij op welke grond hij staat. Een grond van liefde die zo groot is, dat het hemzelf relativeert. Let op: niet kleineert, maar in relatie brengt.
Dat is nogal tegencultureel. Wij worden immers voortdurend aangemoedigd om helemaal onszelf te worden, om op te komen voor onszelf, onszelf te verwennen, eruit te halen wat erin zit. Dat is heel fijn en belangrijk als je geknecht bent geweest en lang je mond moest houden. Maar het is geen eindpunt.
Ik kom in mijn werk vaak mensen tegen die letterlijk niet goed worden van deze moderne druk. Die ziek worden, overspannen of doodmoe zijn omdat ze zich overvraagd voelen door hun eigen tegenstem of door gebeurtenissen in de wereld. Ze beschrijven dat hun hoofd maar niet ophoudt, dat ze zichzelf alsmaar verwijten maken, steeds maar lopen te piekeren, zichzelf waardeloos vinden. Ze vertellen hoe ze naar stilte verlangen, naar vrede, naar rust.
Zelf ken ik die ervaring ook, van bevangen te zijn door tegenstemmen. Een bezet hoofd, een gespannen lijf, een permanent gevoel van op mijn hoede zijn. Het was op zo’n moment dat ik me opeens realiseerde dat er altijd grond is die me draagt, dat er altijd lucht is die in en uit me gaat, dat er altijd licht is om de wereld mee te zien.
Grond, lucht, licht; een drie-eenheid die me helpt herinneren wat de traditie zegt: dat het niet erg is om het soms niet te weten, omdat er een groter weten is. Dat we los kunnen laten, omdat er altijd nieuwe adem is. Dat we met licht kunnen kijken, zelfs de schaduw in.
Wat een ruimte geeft dat. Wat een ontspanning. Wat een vrijheid om alvast te beginnen met een andere manier van leven.
Arjan Broers (1969) is auteur, begeleider en pastor van de Dominicus Amsterdam. Bij uitgeverij Zilt verscheen De beste helft. Kunnen we behalve alsmaar ouder ook wat wijzer worden? Voor meer informatie: www.arjanbroers.nl.
Deze tekst is gebaseerd op een overweging in de Dominicus Amsterdam op 9 maart 2025. Gelezen: Lucas 4, 1-13.
