Herder, waar zijn je schapen?

Via stembus (recent Ierland) of in feitelijk gedrag: wereldwijd laten katholieken zien dat zij op het terrein van huwelijk en seksualiteit geen behoefte hebben aan gedetailleerde kerkelijke regelgeving. Daarachter zit ook een theologische intuïtie, zegt René Grotenhuis. De waarheid van het praktische leven is niet voor eens en altijd in beton te gieten. Ze is bewegelijk als de met ons meetrekkende God zelf. Kerkleiders die dat niet inzien, zijn als herders zonder schapen.

Door René Grotenhuis

Herders zonder schapen. Zo moeten de Ierse bisschoppen zich in dit schapenrijke land twee weken geleden gevoeld hebben na de uitslag van het referendum over het homohuwelijk. In groten getale besloot de katholieke bevolking van Ierland 'ja' te zeggen tegen het voorstel om ook in hun land het homohuwelijk toe te staan.

Ik weet niet of de bisschoppen zichzelf vooraf nog een kansje toedichtten in hun pleidooi om openstelling van het huwelijk voor homo’s en lesbiennes te voorkomen. De cijfers over het aantal katholieken dat regelmatig ter kerke gaat, waren de afgelopen jaren al heel fors gedaald en het seksueel misbruik heeft in dit land hard ingehakt op de geloofwaardigheid van de kerk. Misschien was, in die context, hun inzet voor het behoud van het huwelijk als exclusief voor vrouw en man al bij voorbaat kansloos en tegen beter weten in.

Geboortebeperking

Het doet me denken aan een ander referendum, alweer een paar jaar geleden, op de Filippijnen. Daar had de katholieke kerk zich decennia lang verzet tegen het opnemen van geboortebeperking in het basispakket van de gezondheidszorg. Uiteindelijk kwam er ook daar een referendum aan te pas. Daaruit bleek dat, met een nog grotere meerderheid dan in Ierland, de katholieke bevolking haar bisschoppen in de steek liet. Ruim zeventig procent van de Filippino’s stemde voor opname van anticonceptie in het pakket. Ook daar moesten de bisschoppen constateren dat ze, tenminste op dat punt, herders zonder schapen waren. In de Filippijnen doet dat overigens niets af aan de katholiciteit van het volk, getuige het enorme enthousiasme waarmee Paus Franciscus onlangs werd ontvangen.

Democratie

Met grote regelmaat wordt in dat verband de stelling verkondigd dat de kerk geen democratie is. Dat het niet zo kan zijn dat de meerderheid bepaalt wat er gebeurt, dat de kerk gebonden is aan wetten en geboden, die ze in het Evangelie heeft overgeleverd gekregen. De referenda in Ierland en op de Filippijnen laten zien dat mensen hun stem laten horen. Als het niet binnen de kerk kan, dan wel langs andere weg. En waar het niet via de stembussen gaat laten mensen in hun gedrag zien dat ze op het terrein van huwelijk en seksualiteit geen behoefte hebben aan gedetailleerde kerkelijke regelgeving. Over fundamentele waarden als liefde en trouw en het belang daarvan blijken katholieken, jong en oud, praktiserend en niet praktiserend, redelijk gemeenschappelijk te denken. Maar in welke vorm je dat doet, in een huwelijk of samenwonend, of je dat in een hetero- of homorelatie doet, daarover hebben ze veel minder eenduidige opvattingen.

Theologisch dubieus

In die kerkelijke leer over huwelijk en seks zit een opvatting van onveranderlijkheid die ik niet alleen sociologisch ongefundeerd vind, ze is ook theologisch dubieus. Een van de sterkste beelden in de joods-christelijke traditie is die van een God die met zijn volk meetrekt: waar zijn mensen zijn, daar is Hij. In het slavenhuis van Egypte, in de woestijn, in het beloofde land, in de ballingschap, in steeds wisselende omstandigheden verbindt Hij zich aan het volk Israël. Paulus reist het halve Middellandse Zeegebied af in de gelovige zekerheid dat hij niet alléén onderweg is. En Augustinus zegt dat wij niet God vinden, maar dat Hij ons zoekt en vindt.

Het beeld van een waarheid als een vaste woonplaats waarin je je voor eens en altijd zou kunnen vestigen past daar niet goed bij. Dat spoort niet met een God die voortdurend op weg is om ons te zoeken waar we ons ook bevinden.

Wanneer God ons vindt, spreekt Hij ons aan, roept Hij ons op tot bekering, tot anders en nieuw leven. Je verandert niet door de ontdekking van een onwrikbare waarheid, maar in de ontmoeting met een meewandelende God. Bekering wil niet zeggen dat we alsnog, via een omweg, gevangen raken in een in beton gegoten waarheid. Bekering wil zeggen op weg gaan met Hem die altijd op weg en in beweging is.

Tragisch beeld

Bisschoppen als herders zonder schapen: het is vooral een tragisch beeld. Het is het beeld van goed bedoelende leiders die in zichzelf en hun eigen aannames gevangen zitten. Ik hoop dat het Ierse referendum stof tot nadenken is voor de bisschoppensynode over huwelijk en gezin die in het najaar in Rome zijn tweede ronde ingaat. Misschien moeten de bisschoppen, voordat ze over huwelijk en gezin gaan praten, eerst maar eens met elkaar over hun eigen herderschap praten en zich afvragen waar de schapen zijn gebleven.