Het verhaal van Jona gaat uiteindelijk over compassie

6 juli 2020

Mannen in een zwart pak en vrouwen met hoedjes op verlaten de gereformeerde kerk in Dordrecht.

God stuurt Jona op reis. Hij moet de zondige stad Nineve aanklagen. Maar Jona vlucht, belandt in de buik van een grote vis, die hem na drie dagen uitspuugt, waarna Jona alsnog Gods opdracht uitvoert. Als God Nineve uiteindelijk spaart, is Jona teleurgesteld, waarop God hem terechtwijst. Dit wonderlijke Bijbelverhaal is uitgebeeld door glaskunstenares Annemiek Punt en te zien in de dorpskerk van Hoogvliet. Marinus van den Berg ging het bezichtigen.

Door Marinus van den Berg

Je kunt het een reisverslag noemen. Jona, de weerspannige profeet uit het gelijknamige bijbelboek, krijgt de opdracht om op reis te gaan met een urgentie die nog groter is dan ‘uit naam van de koning’. Maar Jona heeft er geen zin in en tweemaal overvalt hem een ernstige crisis. Maar wat hij uiteindelijk gaat zien is opzienbarend genoeg voor een reisverslag met een gedicht.

Het verhaal van Jona heeft al heel wat kunstenaars en niet-kunstenaars geïnspireerd. Ook kunstenares Annemiek Punt, wiens werk onder meer in de protestantse kerk – doorgaans niet zo beeldrijk – van Hoogvliet te zien is.

Maar ook kerken maken crises door. De oude dorpskerk aan de dijk was er bijna niet meer geweest. De kerk is flink onder handen genomen. Alles ziet er nieuw, ongebruikt uit. Een oud glas-in-lood-raam kon niet bewaard blijven. Te kwetsbaar en te duur. Het lot van kunst.

Nu heeft men een kunstenares in de arm genomen en dat was voor mij de reden om op de fiets vanaf mijn huis op de Kop van Zuid naar Hoogvliet te gaan na een afspraak gemaakt te hebben, want kerken zijn maar zelden nog open.

Spel van angst en vertrouwen

Er was zon onderweg, tegenwind, regen en wind in de rug. Soms wat groen en veel asfalt in dit deel van de randstad. “Daar is ie dan”, zei ik toen de man met de sleutel me had binnengelaten. Ik kon niet direct zeggen hij of zij, want de gestalte ontsteeg de gewone man of vrouw-beelden. Een iele gestalte, kwetsbaar, misschien wel moe maar ook eager en alert.

En daar zag ik als in een centrifugetrommel van kleuren Jona. Bij de meeste mensen nog bekend van het ‘jonassen’, een spannend spel van angst en vertrouwen. Het wordt vaak ineens met je gedaan. Ter voorbereiding had ik dat verhaal van Jona in de literaire vertaling uit dat eeuwenoude bibliotheekje nog eens gelezen. (2) Je kunt het snel lezen, maar langzaam is beter, om je af te vragen wie jij bent en of jij ook een bijna koninklijke taak hebt en of je daar wel aan wilt of dat je er liever voor wegduikt. Een mooi verhaal voor bibliodrama.

Feest van licht, vreugde en hoop

Nu in die als nieuw uitziende oude kerk keek ik naar Jona en naar dat stormachtige reisverslag door de ogen van glaskunstenaar Annemiek Punt. Zij had de opdracht gekregen om voor deze bijzondere ruimte waar ook plek is om de overledenen te gedenken een ‘nieuwe Jona’ van glas te maken. Ik had er graag in stilte alleen een paar uur naar gekeken maar ik wilde respect hebben voor de gastheer die speciaal was gekomen op deze zaterdagmiddag. Toch was het oog in oog staan met Jona en met de vredesduif – uit de Ark van Noach – boven de schaal met stenen waarop de namen van de overledenen staan, weer een feest van licht, vreugde en hoop.

Compassie van Iemand die geen 'spul' is

Het verhaal van Jona gaat uiteindelijk over de betekenis van compassie van Iemand die geen ‘spul’ is (begrip uit de onlangs bekroonde roman Uit het leven van een hond). (3) Ik noem de Ene, die geen man en die geen vrouw is, liefde die meelijdt met wie door de levensnacht moet.

Compassie die niet onder een boom in de schaduw gaat zitten afwachten, maar gaat naar wie in de hitte lijden. Jona was geroepen om de stem van God te zijn. Niet vreemd dat je dat niet wilt. Wie zal jou geloven? En wie is God? Jona moest de mensen van een stadstaat waarschuwen: “Het water komt eraan…” Als je ziek doorleeft, met ieder voor zich en God voor ons allen, loopt het stuk.

Tot Jona’s verbazing luisteren de mensen en komen ze tot ommekeer. Ze gaan anders leven, die mensen van Nineve. Er deugen kennelijk toch meer mensen dan je vaak denkt, maar velen die deugen vallen niet zo op. Dat zelfs de meesten deugen is ook de boodschap – op onderzoek gebaseerd – van een Jona uit onze tijd, de historicus Rutger Bregman. (4) De vraag blijft hoe beteugel je de ondeugden?

Brief aan alle Nederlanders

Er dreigt na de coronacrisis een tweede crisis die al begonnen is, die van het klimaat, en die ons land, zeker de randstad, in zee kan laten verdwijnen. Maar er dreigt ook de crisis van de ‘vergeethoek’ die van de crisis niets leert. Schuilend voor de regen in ‘Het wapen van Rhoon’, las ik Het water komt, Een brief aan alle Nederlanders van dezelfde Rutger Bregman. (5) Een urgente brief. Maar zal ze serieus worden genomen? Ook door mij? Hij geeft tips over het hoe.

Jona ging tweemaal door een crisis. Het is een heftig verhaal, denkend ook aan de mensen, bang voor herhaling, die weken in coma waren en nu trachten te herstellen in een revalidatiecentrum waar ik nu zo'n twintigtal mensen ontmoette. Vaak vrouwen en mannen die nog in het werkleven leefden.

Een 86-jarige man met bijna niemand mag ik nog steeds niet bezoeken. Ik kwam op de terugweg langs de burcht waarin hij als in een walvis nu al zo’n drie maanden gedwongen tijdelijk verblijft. Hij viel thuis en kwam in coronatijd in dat revalidatiecentrum terecht. Een vriendelijke verpleger die nu ook cipier moet zijn mocht me niet toelaten.

Ik fietste door met het werk van Annemiek Punt, Jona en de duif, op mijn netvlies. Haar immer krachtig beeldende werken van licht in die kerk die ik zag als nieuw, geven me zon en wind en moed in de rug. De brief van Bregman is een brief die je niet mag missen. Er moet en er kan meer dan vaak gezegd en gedacht wordt.

----------------------------

Marinus van den Berg publiceerde eerder Een omweg waard. Een lees- en kijkgids langs kunstwerken van Annemiek Punt, Ten Have (2018), 96 blz., € 17,99.