Tijdens een vakantie in Frankrijk maakte ik een ‘Feu de la Saint Jean’ mee: het midzomerfeest rondom Sint-Jan gevierd met een geweldig vreugdevuur. In een weiland buiten het dorp stond een enorm bouwwerk klaar van houten pallets en balken. Het stelde een paard voor, maar dan tientallen meters hoog: zo groot stel ik me het paard van Troje voor. Het stond daar te wachten om bewonderd te worden. De mensen van het dorp moeten hier weken aan hebben gewerkt.
Rondom de houten brandstapel, op veilige afstand, was een feestterrein ingericht. Lange tafels met banken eromheen, worstjes van de barbecue, bier en muziek. De fietsenrekken waren vol. Ik zag families met kinderwagens en oude mensen. Het feest duurde de hele middag en avond. Om elf uur ’s avonds kwam het moment waarop ik met smart had zitten wachten: na een toespraak van de voorzitter van het comité liepen drie jongemannen met fakkels naar de voet van het bouwwerk en staken op verschillende plaatsen het vuur aan. Hoe fascinerend slopen de vlammen het houten bouwwerk in, om het te vervullen, te absorberen, het op te vreten tot het paard deel voor deel instortte en verdween. Het was middernacht.
Iets verbranden is niet per definitie fout. Het Sint-Jansvuur is in vele streken van Europa een feestelijke ritueel
Marian Geurtsen
Wat als er nu in plaats van een paard een houten geraamte van een kerk was gemaakt en in brand gestoken? Zou iedereen met evenveel bewondering hebben gekeken hoe deze afbrandde? Of zouden er toch mensen zijn geweest die vonden dat je dit niet kunt maken: een kerk laten afbranden, zelfs al is het een houten geraamte? Zelfs al is het een feestvuur? Maar dan: het is maar een symbolisch bouwwerk, niet een echte kerk – maakt dit het anders?
Zalig de ontregeling
Iets verbranden is niet per definitie fout. Het Sint-Jansvuur is in vele streken van Europa een feestelijke ritueel. Het kan bevrijdend zijn om de kleren te verbranden die je herinneren aan een nare gebeurtenis, een reinigingsritueel om iets af te kunnen sluiten. Wie een wiskundeboek wil verbranden nadat hij eindelijk geslaagd is voor zijn herexamen, vraagt geen podium in het publieke debat, maar steekt in zijn eigen achtertuin een vuurkorf aan en roostert marshmallows boven de smeulende resten van differentiaalrekeningen.
Wie echter een Koran wil verbranden en dit in een publieke demonstratie doet, voert willens en wetens een ritueel uit waarvan de betekenis verder reikt dan hemzelf. Dit ritueel is gericht tegen een grote groep mensen. Het communiceert met deze groep mensen dat wat hun heilig is, niet veilig is. De laatste tijd worden regenboogvlaggen van hun plaats getrokken en dagen later gescheurd en verbrand teruggevonden. Een anonieme daad van geweld. Deze vlag is een symbool voor de mensen die zich erin herkennen. ‘Die regenboog wordt ons door de strot geduwd’, zeggen de daders. De regenboogvlag verscheuren en verbranden is niet zomaar vandalisme met een stukje stof, maar een daad van verzet tegen de betekenis van de vlag.
Wie echter een Koran wil verbranden en dit in een publieke demonstratie doet, voert willens en wetens een ritueel uit waarvan de betekenis verder reikt dan hemzelf
Marian Geurtsen
De vrijheid van meningsuiting betekent dat je je eigen mening mag verkondigen in het publieke domein. Maar deze vrijheid wordt begrensd wanneer zij andere mensen geweld aan doet. Beledigen mag. Met fakkels bij het woonhuis van een politicus staan omdat je het niet eens bent met het beleid is van een heel andere orde. Bedreiging en intimidatie zijn een vorm van geweld.
Net zo is symbolen vernielen, verscheuren of verbranden niet vrijblijvend; hier is sprake van rituelen van geweld. ‘Daar waar men boeken verbrandt, verbrandt men uiteindelijk ook mensen,’ schreef Heinrich Heine in 1821 al. Daar waar de samenleving het toestaat dat heilige symbolen geweld aangedaan wordt, daar laat de samenleving het toe dat uiteindelijk ook mensen geweld aangedaan wordt. De wet en de samenleving mogen meer respect hebben voor de kracht van symbolen. Als heilige symbolen niet veilig zijn, zegt dat ook iets over de mensen voor wie deze symbolen heilig zijn.
Vond u dit artikel waardevol? Trakteer ons dan op een kopje koffie! Doneren kan via deze link.
Marian Geurtsen is zelfstandig ritueelspecialist bij haar eigen bedrijf Schatgraver in de traditie. Zie: www.mariangeurtsen.nl.
