Hoe christenen sociale media kunnen inzetten: 'Gemeenschap in een digitaal tijdperk'

Tweemaal per jaar verstuur ik pakweg 15.000 e-mails voor de aankondiging van onze digitale advents- of veertigdagenretraite. Steevast krijg ik dan enthousiaste mailtjes uit de hele wereld van missionarissen en zendelingen. De boodschap is telkens dezelfde: dankbaarheid omdat ze voeding aangereikt krijgen om zich voor te bereiden op Kerst op Pasen, in verbondenheid met het thuisfront.

Voor die digitale retraites is er een digitaal gastenboek waar deelnemers iets van hun gebed kunnen delen. Dit gastenboek is geïntegreerd in ignatiaansbidden.org, de website van deze digitale retraites. Uit de bezoekcijfers van google analytics blijkt dat het gastenboek meer dan tweemaal zoveel bezoekers heeft dan welke andere pagina van die website ook en dat de bezoekers er ruim dubbel zolang verblijven.

Toegankelijk kanaal

De digitale wereld verbindt mensen, plaatselijk en wereldwijd. In aantallen en met een verscheidenheid die van een andere omvang zijn dan wat voorheen het geval was: omdat je dagelijks luistert naar een podcast en weet dat duizenden andere mensen dat ook doen, omdat je deel uitmaakt van een whatsappgroepje, een openbare of besloten groep op Facebook, omdat je dag in dag uit informatie krijgt via een website die je dierbaar is en waar je reacties op kwijt kan enz.

De mens is een relationeel wezen. Het hoeft dan ook niet te verwonderen dat de bijna onbeperkte digitale communicatiemogelijkheden massaal worden gebruikt. Het is waar dat er digibeten bestaan. Maar meer in het oog springend is hoe alle generaties en bevolkingscategorieën ‘op het internet zitten’. Ook sociaal kwetsbare mensen. Nogal wat mensen aan de rand hebben het internet ontdekt als een van de weinige voor hen toegankelijke verbindingskanalen met de ruimere mensengemeenschap.

De sociale media spelen hierbij een eigen rol.  Via het systeem van bevrienden en volgen laten zij toe om, met weliswaar ongelijke kwaliteit, affectieve en familiale relaties te onderhouden, zich te informeren over wat er gebeurt in de wijde wereld en deel te nemen aan het maatschappelijk debat.

Deze verbindende werking van het internet geldt ook voor gelovigen. Voor een groeiend aantal christenen is de fysieke kerkelijke omgeving weggevallen. Mensen zijn te oud geworden om naar de kerk te gaan, de plaatselijke geloofsgemeenschap is verdwenen of kan niet beantwoorden aan precieze spirituele noden van een groeiend aantal mensen. Ook voor sociaal goed geïntegreerde mensen wordt de digitale omgeving snel belangrijker als plaats van geestelijke verbondenheid.

Meer in het bijzonder mate gaan christenen zich daar bevoorraden om zich geestelijk te voeden. De digitale reli-winkel is 24 uur op 24 geopend. Ook als je je huis niet uit kan, heb je er onmiddellijk toegang toe. Je kan hem zowel ’s morgens bezoeken vanuit de pendeltrein als ’s nachts in bed, als je niet kan slapen.  Bovendien bepaal je zelf hoelang je in welke digitale reli-webstek vertoeft. Dit is kenmerkend voor het internet: het surfende subject staat centraal. Hij staat in een machtspositie. Hij bepaalt eigen-zinnig hoe hij surft en hoeft daarbij geen rekening te houden met de andere surfers.

Duurzame gemeenschap

De diversiteit van het aanbod groeit snel. Een institutionele en goed uitgebouwde koepelwebsite als kerknet.be – van de Vlaamse r.-k kerk – doet uitstekend werk om die dagdagelijkse betrokkenheid te onderhouden en aan te zwengelen.

Een éénpersoons-initiatief als bijbelcitaat.be geeft dagelijks per e-mail duizenden mensen een eenvoudige geloofsimpuls. Een app als biddenonderweg.org biedt een dagelijkse gebedspodcast, voor mensen onderweg. Igniswebmagazine.nl is dan weer een webmagazine om reflectiemateriaal aan te bieden over geloof en cultuur.

Publieke zenders bouwen in hoog tempo religieuze uitzendingen af. Geen nood, op YouTube en Facebook worden alle mogelijke evenementen live uitgezonden. De trappistinnen van koningsoord.org doen dit systematisch voor al hun gebedstijden. Hoeft het gezegd, het internet is een godsgeschenk voor christenen.

Voor het christen-zijn is de gemeenschapsdimensie belangrijk. In die mate dat je kan zeggen dat de gemeenschap constitutief is voor het christelijk leven. Het toenemende belang van het internet doet daarom de vraag stellen of de digitale omgeving met zijn verbindend potentieel de plek aan het worden is waar die gemeenschapsdimensie kan worden beleefd?

Anders gezegd, is de digitale verbondenheid van christenen van dien aard dat het vrijblijvende van het individueel consumeren van digitale religieuze producten kan worden overstegen in de richting van een meer duurzame gemeenschapsvorming. Is het mogelijk dat de individuele surfer de voortdurende uitdaging zou aandurven van de van een gemeenschap die bestaat uit mensen die juist anders zijn dan hijzelf?

Een andere vraag is of de digitale christelijke gemeenschap voldoende levenskrachtig en aantrekkelijk is of kan worden om ook niet-christenen aan te spreken en wel op zo’n wijze dat zij zelf christen zouden willen worden.

Als internetpastor ben en blijf ik enthousiast over het verbindend en voedend potentieel van het internet. Tegelijk stuit ik telkens weer op de beperkingen van de digitale omgeving, als het aankomt op gemeenschapsvorming in de strikte zin van het woord.  Niet alleen merk ik dat de overgang van de digitale ervaring naar de ervaring in de fysieke wereld moeizaam en traag verloopt. Bovendien stel ik vast dat het beeld van de christengemeenschap dat in het bijzonder in de sociale media wordt gegeven vaak niet fraai is en dat dit niet gunstig is voor de gemeenschapsvorming

Ondraaglijke lichtheid

In de voorbije advents- en veertigdagentijd hebben we een bijeenkomst georganiseerd voor deelnemers aan onze digitale retraites. Bedoeling was om de retraitanten toe te laten om ook in de fysieke wereld iets te beleven en te delen met elkaar, en zodoende de gemeenschapsvorming te versterken. Beide events werden door de deelnemers heel positief geëvalueerd. Hun aantal was echter telkens beperkt tot een dertigtal mensen, op een totaal van 15.000 ingeschrevenen. Het doorstromen van digitaal naar fysiek gebeurt wel degelijk maar mondjesmaat en langzaam. Dit merk ik ook voor onze andere initiatieven.

Een van de meest fundamentele obstakels voor de digitale gelovige gemeenschapsvorming heeft te maken met wat ik zou noemen de ondraaglijke lichtheid van de digitale communicatie, in het bijzonder in de sociale media.

Wat je op Facebook, YouTube of allerhande ‘gespecialiseerde’ blogs te lezen en te zien krijgt vanwege mensen die zichzelf als christen beschouwen tart alle verbeelding: persoonlijke aanvallen, systematische leugens, verdachtmakingen en domme onwetendheid van zelfverklaarde specialisten in de meest complexe dossiers.

De publicatie-, snelheids- en reactiedrempels in de sociale media zijn dermate laag dat veel surfers zich laten verleiden tot uitspraken die ze in de fysieke wereld nooit zouden doen. Gevolg hiervan zijn manipulatie, verwarring en polarisatie. Dit laatste wordt in niet geringe mate versterkt door de algoritmes van de sociale media en de zoekmotoren die de surfer vooral met gelijkgezinden in contact brengen.

Deze overdaad aan subtiel en grof geweld maakt dat nogal wat surfers uit het middenveld zichzelf het digitale zwijgen opleggen om onaangename reacties te vermijden, als ze zich al niet helemaal terugtrekken uit de sociale media. Bovenstaande leidt tot een paradox: omdat de sociale media communicatie zo onwezenlijk gemakkelijk maken, worden authentieke communicatie en de daarmee gepaard gaande mogelijkheid tot gemeenschapsopbouw eerder moeilijker.

Verwonderlijk is dit niet. De digitale sociale media zijn een recent fenomeen dat razendsnel evolueert. Na een tijd van naïef optimisme inzake hun weldadige werking, zijn we, vaak op brutale wijze, geconfronteerd geworden met hun problematische en soms zelfs gevaarlijke kant. Knowhow en vorming om hier goed mee om te gaan bestaat nauwelijks. Het is goed dat christenen aanwezig zijn en blijven in de digitale omgeving. Ook dat we met zijn allen werken aan het ontwikkelen van instrumenten om van het internet een omgeving te maken die mensen echt dichter bij elkaar en bij God kan brengen.