“De schrijver heeft grondig onderzoek gedaan naar de opwarming van de aarde. Naast fiscale beleidsmaatregelen en geo-engineering lijkt hij geweld te legitimeren als geoorloofd drukmiddel om de aarde te behouden, Het boek is een enorme waarschuwing met een goede afloop. Het heeft me aangegrepen.” Dat zegt Paul van Geest, kerkhistoricus en hoogleraar theologie, over zijn favoriete boek ‘The Ministry of the Future’, een roman van de linkse Amerikaanse sciencefictionschrijver en literatuurwetenschapper Kim Stanley Robinson. Van Geest doceert theologie aan de Universiteit van Tilburg en theologie en economie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Daarnaast is hij adviseur van de paus (lid van de Pauselijke Theologische Academie in Rome) en was hij Theoloog van het Jaar in 2014.
Door Cees Veltman
“Het boek dat ik iedere zomer herlees, is Narziss en Goldmund, mijn leven lang een geweldig fascinerend spiegelverhaal voor mij. Zeker in mijn jonge jaren toen ik nog niet wist of ik vergeestelijkt wilde raken en priester wilde worden als Narziss of een aards, zintuiglijk leven wilde leiden als Goldmund. Maar dat boek is kortgeleden al in deze rubriek besproken (30 juni). Daarom kies ik voor The Ministry of the Future. Het is mij aangeraden door iemand die veel weet van ecologie en duurzaamheid. Dit moet je lezen. Dan weet je wat er op het spel staat, zei hij.
Het is inderdaad een zeer aangrijpende roman, te vergelijken met ‘1984’ van George Orwell. Het is fictie maar gebaseerd op onderzoek naar recente ontwikkelingen in de studies naar het klimaat. Ik heb het in een adem uitgelezen, het is een overtuigend boek. Ik zet, heel concreet, de airco in huis niet meer aan. Het boek resoneert in je gemoed. De kern van het verhaal sluit aan bij de noodsituaties zoals in Pakistan met zijn overstromingen..
Geheime dienst
Het boek begint in 2025 na een enorme ecologische ramp. Een van de hoofdfiguren, de vroegere Ierse minister van Buitenlandse Zaken Mary Murphy, leidt bij de Verenigde Naties het ‘Ministerie van de Toekomst’. Zij probeert regeringen en centrale banken te overtuigen van de noodzaak van een stevig klimaatbeleid. De tweede hoofdpersoon is Frank May, een klimaatdeskundige die in India meemaakt dat de gevolgen van de opwarming van de aarde niet meer te overzien zijn. Veel mensen sterven. Hij is de enige overlevende van vele miljoenen. De slachtoffers van de klimaatcrisis worden onvoldoende geholpen. Tot wanhoop gedreven vermoordt hij een klimaatscepticus en dringt hij het appartement van Mary Murphy binnen. Hierdoor belandt hij in de gevangenis.
Paradoxaal genoeg gaat Murphy uiteindelijk op zijn aanraden meer doen dan alleen maar keurige nota’s tegen klimaatverandering schrijven. Zij richt ook een soort geheime dienst op die verantwoordelijk lijkt te zijn voor aanslagen op milieuvervuilende oliebedrijven. Of doen terroristische organisaties dat? Dat blijft onduidelijk. Frank May is dus niet alleen de bad guy, Mary Murphy is dat net zo goed, ook al zit ze op een wettelijke positie als klimaatdirecteur van de VN. Ze richt immers die geheime dienst op waarvan we niet weten wat die nou precies doet.
Sommige hoofdstukken zijn in de stijl van encyclopedische artikelen geschreven, of van VN-beleidsnota’s. Door de wisseling van stijlen in het boek komt de boodschap extra pregnant over. De beschrijving van de gevolgen van de klimaatcrisis maakt veel indruk. Robinson wil laten zien hoe organisaties en systemen werken en hoe dat kan veranderen. In het boek slaagt de politiek er niet in een klimaatvriendelijke economie en belastingpolitiek te ontwikkelen zodat de vervuiler betaalt en de aarde wordt gezuiverd. Je wordt er pessimistisch van.
Enorme waarschuwing
Het boek lijkt aanvankelijk geen oplossingen te bieden. Er blijven open eindjes, opzettelijk vermoed ik: Robinson wil een appel op ieders verantwoordelijkheid doen. Je moet zelf blijven nadenken. Maar tussen de regels door lees je wel dat hij fiscale beleidsmaatregelen zinvol vindt naast meer internationale politieke samenwerking en geo-engineering. Ook externe druk: mensen dwingen om minder grondstoffen te gebruiken. Dan zal de CO2 uitstoot die de aarde nu nog opwarmt, de komende decennia afnemen. Het boek behelst een enorme waarschuwing maar aan het einde blijkt de CO2 uitstoot toch minder.
Of Robinson werkelijk in die goede afloop gelooft, weet ik niet zeker. Bij lezing van Herman Hesse's Narziss en Goldmund hoef je je dat niet af te vragen. Hij heeft twee kanten in zichzelf beschreven en doorleefd - maar gelooft Robinson in de middelen die hij beschrijft om de klimaatcrisis te bestrijden? Of is hij een pure romanschrijver, een bestselleracteur die zijn hele leven al sciencefiction schrijft? Barack Obama gelooft wel in Robinsons realiteitszin. Hij noemde het boek het meest ingrijpende wat hij had gelezen.
Wat de internationale politieke samenwerking betreft die Robinson bepleit, vermoed ik dat die er steeds meer gaat komen. Maar of het gevoel van urgentie ontwikkeld blijft, dat weet ik niet goed. Hoe dan ook: het zet aan tot radicalisering in de eigen keuze voor duurzaam gedrag. Geweld om grondstoffen die schaarser worden blijft dan uit, omdat we er minder behoefte aan hebben door onze matigheid.”
Kim Stanley Robinson, The Ministry of the Future, Orbit, 592 blz., € 11,22.
Kim Stanley Robinson, New York 2140, Orbit, E-book € 5,49.
Paul van Geest, Lans Bovenberg, Kruis en munt. De raakvlakken van theologie en economie, Kok Kampen, blz., € 19.50.
Maak meer verhalen mogelijk met een donatie
