Ieder zijn eigen heilige

Op zondag 27 april 2014 zal in Rome de heiligverklaring plaatsvinden van de twee pausen Johannes XXIII en Johannes Paulus II. Een unieke gebeurtenis; nooit eerder werden twee pausen tegelijk heilig verklaard. Maar is dit alles ook een goed idee, vraagt pastor Wim Al zich af. Het gaat om een speciaal duo. Zij vertegenwoordigen de twee uitersten binnen de rk kerk. De kerkleiding hoopt op verzoening tussen de kampen, maar een verder polarisatie is niet uit te sluiten nu straks ieder kamp zijn eigen heilige heeft.

Door Wim Al

Paus Johannes XXIII riep in 1959 een wereldwijde pastorale kerkvergadering bijeen (het Tweede Vaticaans Concilie, 1962-1965) om de ramen en deuren van de besloten rk kerk te openen naar de snel veranderende wereld van die dagen. Hij straalde vertrouwen uit in mensen en in de inzet van mensen om met alle middelen te bouwen aan een menselijker wereld. Hij hoopte dat een meer bij de tijd gebrachte kerk daarbij zou kunnen inspireren en stimuleren, en er zelf ook van zou leren.

Paus Johannes Paulus II, die in 1978 als paus aantrad, had een minder positieve kijk op de ontwikkelingen in de wereld. Zijn leven als Poolse priester was getekend door verzet, eerst tegen het nazidom en later tegen de dictatuur van het communisme. Met de hakken in het zand verdedigde hij als aartsbisschop van Krakau zijn katholieke kerk op een manier, die intern geen enkele ruimte toeliet voor verandering of vernieuwing. En zo trad hij ook als paus aan op het wereldtoneel, strijdbaar tegen alle vormen van communisme, materialisme, kapitalisme en politieke onderdrukking, waarbij hij strak vasthield aan de traditionele morele opvattingen van de rk kerk rond anticonceptie, homoseksualiteit enz.. De ramen en deuren, door Johannes XXIII naar de wereld geopend, werden door hem weer gesloten. De rk kerk moest weer een bolwerk worden van waarheid en moraliteit, als een lichtend baken in een boze wereld.

Twee stromingen
Zo vertegenwoordigen deze twee pausen de twee stromingen, die het concilie en de jaren erna in de rk kerk wereldwijd  hebben bepaald: enerzijds een beweging van hoop, vertrouwen en vernieuwing in de kerk, anderzijds een behoefte aan zekerheid en behoud van de traditionele waarden en structuren.

Deze laatste stroming kreeg na de dood van paus Johannes XXIII al snel de overhand, eerst nog tijdens het concilie in de angstige paus Paulus VI, later in de Poolse paus Karol Woytila, Johannes Paulus II, die ruim 25 jaar zijn behoudend stempel op de kerk drukte. Niet alleen in zijn uitspraken en geschriften, maar ook in zijn keuze van kardinalen en bisschoppen, die hij wereldwijd benoemde om de kerk in het rechte spoor te houden. Daarin werd hij bijgestaan door de orthodoxe hoftheoloog Joseph Ratzinger, die hem na zijn dood zou opvolgen als paus Benedictus XVI en die zijn behoudend beleid zou voortzetten.

Met de heiligverklaring van beide pausen op 27 april 2014 wil de kerkleiding recht doen aan de twee heel verschillende geloofswerelden die zij vertegenwoordigen en die al tijdens het concilie zichtbaar werden. In de conciliedocumenten lees je naast vernieuwende perspectieven tegelijk de oude standpunten. Er is nooit duidelijk gekozen, om maar niemand voor het hoofd te stoten. Zo kan ieder zich later op het concilie beroepen, de vernieuwers op de vernieuwende perspectieven, de behoudenden op de traditionele standpunten. Die onduidelijkheid heeft in de vijftig jaren nadien tot op vandaag veel misverstanden, conflicten en polarisatie opgeroepen, met alle verdriet en teleurstellingen van dien. Veel gelovigen die hoopten op veranderingen hebben intussen de kerk verlaten. Veel behoudende katholieken zijn verhard in hun standpunten en beschouwen zichzelf als de heilige rest die het ware geloof moet bewaren.

De aanstaande heiligverklaring maakt ook de kerk-politieke betekenis van een heiligverklaring duidelijk. Het gaat niet zozeer om de persoonlijke heiligheid van de persoon, al hebben beide pausen – ieder met eigen gaven en grenzen – eerlijk hun best gedaan. Zij worden tot boegbeeld bevorderd voor twee groepen gelovigen in de wereldkerk: Johannes XXIII tot patroon van wie in de kerk op vernieuwing hopen, Johannes Paulus II tot beschermer van degenen die vooral hechten aan de traditie. Misschien hoopt Rome met de heiligverklaring van deze twee samen de tegenstellingen en polarisatie binnen de kerk te harmoniseren. Ik betwijfel dat sterk. Ik zie eerder het gevaar dat iedere groep zich op zijn eigen ‘heilige’ (en dus ook op zijn eigen gelijk) beroept en zich daarmee nog sterker afzet tegen de andere. Met andere woorden: dit soort binnenkerkelijke polarisatie is een doodlopende weg. Ze verdeelt ons onderling en leidt ons af van waar het eigenlijk in de kerk om zou moeten gaan.

Andere blikrichting
Met die andere blikrichting kwam de nieuwe paus Franciscus de kerk binnen. Als een refrein hoor ik hem telkens zeggen: houd op met je binnenkerkelijke geschillen en haarkloverijen. Het gaat niet om de kerk. Het gaat om mensen. Het evangelie is ons gegeven als een blijde boodschap voor alle mensen. God houdt van al zijn mensenkinderen. Tot die liefde en zorg voor elkaar nodigt het evangelie ons uit. Heb met name hart en zorg voor de meest kwetsbaren. Dat is de opdracht van de kerk en van iedere christen in de wereld.

Daarmee verlegt hij de aandacht van binnen de kerk naar buiten. En daarmee achterhaalt hij de binnenkerkelijke discussies, die sinds het Tweede Vaticaans Concilie al vijftig jaren gaande zijn. Deze paus legt niet alle nadruk op de ortho-doxie (de ware leer) maar op de ortho-praxie (de ware praktijk) van ons, gelovigen in de geschonden wereld van vandaag. En hij leeft ons dat met zijn eigen leven voor: in alle eenvoud, wars van alle Vaticaanse status, met hart en zorg voor mensen. Voor mij een voorganger en gids

Wim Al is emeritus priester en was onder meer vijftien jaar pastor van de parochie Schalkwijk in Haarlem. Deze bijdrage verscheen eerder in het Schalkwijkse parochieblad ‘Kwadrant’.

[box type="shadow" ]

Record

In het eerste jaar van zijn pontificaat betoont paus Franciscus zich een ware kampioen heiligverklaringen: 800 heiligen heeft hij inmiddels op zijn naam staan. Daarmee overtreft hij het record van paus Johannes Paulus II onder wiens pausschap 483 personen heilig werden verklaard. Er moet wel aan worden toegevoegd dat het nieuwe recordaantal mede te danken is aan de collectieve canonisatie van de zalige martelaar Antonio Primaldo en zijn honderden medestanders, die in 1480 in het Zuid-Italiaanse Otranto op bevel van de Ottomaanse machthebber werden gedood.

Heilig is iemand die zo voorbeeldig, vroom en deugdzaam heeft geleefd, dat de rk kerk officieel verklaart dat hij of zij vereerd mag worden. Het leven van de heiligen en hun godsverbondenheid geldt als een voorbeeld voor en bemoediging van de gelovigen.

Het Vaticaanse televisiecentrum CTV gaat de 3D-registratie van de plechtigheid vervaardigen. Daarnaast zullen, volgens CTV-directeur Dario Viganò, voor de live-uitzending op 27 april meer satellieten worden ingezet dan bij de Olympische Spelen in Sotsji. Omroep RKK zendt de heiligverklaring rechtstreeks uit op Nederland 2; aanvang 9.30 uur.

Bron: IKON-kerknieuws/RKK

[/box]