"In de strijd tegen goddeloosheid sterft de empathie aan het kruis van het eigen gelijk"

In het christendom staat allereerst de lijdende Christus centraal, niet de verrezene, maar de lijdende. Aldus theoloog Tomas Halik. Marinus van den Berg neemt dit - de lijdende mens nabij zijn - tot uitgangspunt van zijn beschouwing over de Nashville-verklaring. Oog voor elkaars lijden leidt tot empathie en empathie kan leiden tot eerbied voor elkaars soms vreemd aandoend anders zijn. "Er worden wonden genezen als we elkaars soms vreemd aandoend anders zijn leren te aanvaarden en te waarderen als een glimlach van God."

Door Marinus van den Berg

De Tsjechische theoloog Tomas Halik heeft medelijden met fundamentalisten omdat ze volgens hem niet filosofisch kunnen denken. Ik las dat in zijn boek Raak de wonden aan, juist in de dagen dat de Nashville-storm door het land trok. In die dagen schreef ik ook de hieronder staande tekst.

Veel is er intussen al gezegd. Je kunt je ogen onverschillig dichtdoen en het als een achterhaald debat beschouwen. Je kunt boos worden. Je kunt vlaggen uitsteken. Je kunt de rechter proberen in te schakelen. Tomas Halik pleit voor meditatie en hij spreekt, met de Duitse theoloog Johann Baptist Metz, van de noodzaak van "een mystiek van de open ogen”.

Lijdende mens

Halik zet steeds de lijdende mens, de lijdende Christus centraal. Niet de verrezene maar de lijdende. Hij schrijft over de vele verwondingen waaraan een mens kan lijden waaronder de verwondingen van het geloof. Hij schrijft bijna met sympathie over het atheïsme van de pijn. Mensen die vanwege al dat lijden en al die wonden die we elkaar aandoen niet meer in God kunnen geloven.

Ilja Leonard Pfeijffer schrijft in zijn nieuwe grootse roman Grand Hotel Europa over het verlies van empathie. De Nashville-storm heeft velen geraakt en niet alleen gelovigen. Ze heeft als een onverwacht vuur overal schroeiplekken achtergelaten. We zijn allemaal geraakt, velen gekwetst en kwetsbaar. Het gaat op meerdere manieren om lijden. Niet om zieligheid maar om levenslijden.

Variaties

Allereerst op persoonlijk niveau: ik dacht aan een broer die niet naar een verjaardag van zijn hoogbejaarde moeder wilde komen als daar ook zijn andere broer met vriend zou komen. De macht van die eerste broer was zo groot dat de broer met vriend niet kwam.

Ik dacht aan de man, die (zo werd me verteld) onder druk huwde met een vrouw maar vele jaren zich meer bij een man thuis voelde. Zijn huwelijk werd een koude nacht die eindigde in zijn wegstappen uit dit leven.

De Nashville-verklaring gaat niet alleen over homoseksualiteit maar raakt breder aan wat pater Jan van Kilsdonk 'de variaties in Gods schepping' noemde. Van Kilsdonk vroeg om de levenskunst om met variaties om te gaan. Dat klinkt mooi maar kan zeer moeilijk zijn.

Lijden aan identiteit

Ik noem nu een tweede lijden en dat is het lijden aan identiteit en horen tot een minderheid. Ontdekken in welke lichaam je geboren bent en ontdekken dat anderen dat een verkeerd lichaam noemen kan een mens in een wereld van angst en isolement en zelfminachting brengen. Nog meer als er geen bevrijdend woord te horen is. Soms is er een levenslange verborgenheid en dan weer opent een vrouw of een man de deur die een gevangenisdeur werd. Wereldwijd maakten steeds vrouwen en mannen deze stap en ze werden een beweging.

Nu deze bevrijdingsbeweging sterker wordt, meer rechten heeft gekregen voelen anderen zich bedreigd en zijn er religieuze en niet religieuze identiteiten – niet alleen christelijke – die zich een minderheid gaan voelen. Een steeds meer geminachte minderheid. Hier wordt geleden aan het eigen gelijk dat bedreigd wordt en ontstaat de natuurlijke reactie van verweer en tegenaanval. De Allerhoogste zou tot de strijd oproepen. Een strijd tegen de goddeloosheid. In deze strijd sterft de empathie aan het kruis van het eigen gelijk.

Meditatie

De wonden worden over en weer meer en meer. Hoe nu verder? Zouden we elkaar kunnen vinden door meer meditatie waarover Halik schrijft. Zouden we kunnen kijken door andere ogen. Ogen die opengaan voor het lijden. Halik die voortdurend de onverschilligheid aanklaagt, citeert ook Simone Weil die schreef:  “iedere scheiding is een verbinding”, zoals twee gevangenen in aangrenzende cellen via klopsignalen contact met elkaar kunnen hebben: de muur is wat hen scheidt, maar ook wat hen in staat stelt contact met elkaar te hebben.

Er worden momenteel tafels van hoop georganiseerd. Kunnen er ook tafels van ontmoeting georganiseerd worden vanuit deze meditatieve insteek? Allereerst elkaars lijden leren kennen, elkaars lijden beluisteren. Tafels met eerbied voor ieders lichaam? Ieder van ons kan een fundamentalist zijn en een ongelovige als we niet de stap maken om elkaar in de ogen te zien en soms ook stil te worden. Er worden wonden genezen als we elkaars soms vreemd aandoend anders zijn leren te aanvaarden en te waarderen als een glimlach van God.

Eerbied

Eerbied voor jou
in welke lichaam je ook woont
mooi en aantrekkelijk
mooi maar niet zo aantrekkelijk

verminkt geraakt vertekend
gelittekend
mooi voor mannen
mooi voor vrouwen

verward over zichzelf
verlegen
jong maar niet zo sexy
oud en verrimpelend

Eerbied voor jou
in welk lichaam je ook woont
Weet je veilig en bemind
in het huis van jouw lichaam.

Eerbied zij ieder die jou ziet
op het lijf geschreven.
Geen lichaam zij
verkeerd genoemd.