Jan Terlouw: "Mensen hebben sterk behoefte aan een verhaal"

Boeken kunnen richtingwijzers zijn, of als vrienden op je levenspad. In de rubriek ‘Mijn boek’ interviewt journalist Cees Veltman iedere maand een hedendaagse zinzoeker over zijn of haar favoriete boek. ‘Alleen op de wereld’ van Hector Malot is voor schrijver en oud-politicus Jan Terlouw een voorbeeld van hoe een jeugdboek moet zijn. “Een boek moet niet gaan over de buik van de schrijver, maar over de wereld waarin je leeft. ‘Alleen op de wereld’ heeft dat.” Aandacht voor de wereld - klimaatverandering - is nu hét urgente thema.

“Ik heb mijn kinderen nooit voorgelezen - ik verzon de verhalen zelf wel - behalve op één boek na: Alleen op de wereld van Hector Malot”, zegt natuurkundige, schrijver en oud-politicus Jan Terlouw.

“Alleen op de wereld heb ik voorgelezen omdat het een voorbeeld is van hoe een jeugdboek moet zijn, al is het ook heel goed te lezen voor volwassenen. Je moet namelijk van de hoofdpersoon kunnen houden, het boek moet spannend zijn en tegelijk veel informatie geven over het land waarin het zich afspeelt. Hoe ziet dat land eruit en hoe zijn de sociale omstandigheden? Het boek moet een happy ending hebben. Je moet er iets aan hebben. Een boek moet niet gaan over de buik van de schrijver, maar over de wereld waarin je leeft. Dat heeft Alleen op de wereld allemaal.

Ik heb zelf altijd geprobeerd om mijn boeken voor de jeugd ook goed leesbaar te maken voor volwassenen. Hector Malot is een voorbeeld voor me geweest. Ook Louwrens Penning over Zuid-Afrika en de Boerenoorlog. Misschien niet zo bewust, maar dit soort boeken hebben mij altijd het meest aangetrokken. Kinderen lazen vroeger nog veel. We werden niet afgeleid door televisie en sociale media. Dat soort boeken hebben me vast beïnvloed toen ik zelf ging schrijven.

Opgehouden filosofen te lezen

Als student vond ik dat ik ook filosofen moest lezen, zoals Kant en Locke, maar daar ben ik van teruggekomen. Ik dacht: jongens jullie zeggen het allemaal zo ingewikkeld in dikke boeken terwijl je dingen eigenlijk ook simpel kunt uitleggen. Ik ben opgehouden filosofen te lezen, maar wetenschap en wetenschappers als Newton, Galilei en Copernicus hebben me altijd buitengewoon geïnteresseerd. Ook Pearl S. Buck The good earth heeft veel indruk op me gemaakt omdat je dan een stuk meer te weten komt over China. Van dit soort boeken kun je leren dat je je boodschap moet verpakken in een spannend verhaal. Ik kan wel essays schrijven over klimaatverandering, maar als ik het in romanvorm giet, wordt het door veel meer mensen gelezen. Mensen zijn zó gevoelig voor het verhaal. Dat komt omdat het over mensen gaat, zelfs als het over dieren gaat.

Essentie van het leven

Het verhaal pakt ons meteen. Het is een prachtig vehikel om iets over te dragen. Dat hebben alle culturen altijd geweten. Kijk maar naar de gelijkenissen, de fabels en de legendes die altijd zijn gebruikt. In deze verzakelijkte wereld hebben we weer een sterke behoefte aan het verhaal, want dat ontbreekt nu. Niet het verhaal van geld verdienen, maar een verhaal waarin de moraal en de essentie van het leven een rol spelen. Niet te nadrukkelijk, maar het moet er wel zijn.

Het is mooi te merken, ook als ik voor studenten spreek, dat mensen aan je lippen hangen als je een verhaal vertelt. Als je alleen maar een wetenschappelijke beschouwing geeft, kijken ze op hun horloge hoe lang het nog duurt. Er zijn nu twee boeken van me uit waarin ik iets kwijt kan: Het hebzuchtgas, dat is een verhaal maar hartstikke moralistisch hoor. En Kop uit het zand, een novelle over een man die het goede wel wil doen om klimaatverandering tegen te gaan, maar er staat steeds iets in de weg, huwelijksproblemen of hij kan een betere baan krijgen. De waan van de dag regeert hem. Die novelle vertelt in een verhaalvorm waarom we niet doen wat er nodig is.

Explosie aan gebeurtenissen

Elke week heeft behoefte aan zijn eigen boek. Ik heb geen favoriete schrijver, ook geen favoriete schilder of musicus want er zijn zoveel goede. Dat is juist het mooie. Het boek is zoiets ongelooflijk prachtigs. We kunnen pas vijf- of zesduizend jaar lezen, voor die tijd hebben mensen al tienduizenden jaren zonder boeken geleefd omdat ze niet konden schrijven. Daardoor was er ook weinig ontwikkeling. Nadat het boek is ontstaan, kwam er een explosie aan gebeurtenissen.

Het schrijven heeft de mensheid continuïteit gegeven. Daardoor kunnen we voortbouwen op wat eerdere generaties hebben bedacht. Nu gaan de ontwikkelingen echter zo snel, er is zo’n verdichting aan gebeurtenissen, dat het de vraag is of we het allemaal kunnen bijhouden. Kunnen we het wel aan? Of zijn we nog meer aan het verzakelijken, met nog meer technologie? Krijgen we nog meer makkelijke spelletjes en moeten we nog meer kiezen uit een steeds groter aanbod, in plaats van rustig te gaan zitten en het verhaal rustig op ons te laten inwerken?

Noordelijke IJszee

De aandachtsboog is kort geworden. Hoogstens 140 tekens in een tweet, dat creëert oneliners. Terwijl de wereldproblemen groter zijn dan vaak wordt gedacht. De klimaatverandering gaat veel harder. Er wordt vaak een gemiddelde genomen van de voorspellingen over klimaatverandering, maar het gaat sneller. Afgelopen november was de Noordelijke IJszee nog niet bevroren, ongelooflijk. Aan een stuk door zijn er dit soort fenomenen, neem ook de versnelde verwoestijning, waar mensen nauwelijks kennis van nemen. De technologie heeft deze ellende veroorzaakt, maar kan die ook oplossen. We moeten het alleen willen oplossen. Het mooie is dat we ongeveer alles kunnen. Als we maar willen.”

-----

Hector Malot, Alleen op de wereld, Gottmer, 288 blz., € 24,15.

Recente boeken van Jan Terlouw:

Het hebzuchtgas, een sprookje voor jong en oud, Uitgeverij De Kring, 224 blz. € 17,50.

Kop uit het zand, een novelle over het klimaat, Uitgeverij De Kring, 96 blz., € 9,95.

Zie ook: ‘Goed gesproken Jan Terlouw’ – Videoboodschap van Gabriël van den Brink