'Je ziel, dat ben jij, met heel je wezen'

Oproep tot eerbied

"Hebben wij een ziel? Het is eerder een kwestie van zijn, leerde ik in mijn eerste studiejaar theologie. Je ziel, dat ben jij, met heel je wezen, met je diepste verlangen, met al je gevoelens en herinneringen. Ziel staat voor datgene wat ieder mens tot een uniek mens maakt. Een strijdkreet: van jou is er maar één, onvervangbaar, onmisbaar.

Ik houd van woorden die niet in één beeld of definitie te vangen zijn. Ze herinneren aan het geheim van het leven. Aan wat meer is dan wat wij weten en meten. Het verpleeghuis is een context van minder. Daar is ‘ziel’ goed gereedschap, een medicijn tegen reductie, een oproep tot eerbied voor wat leeft in mensen zo extreem kwetsbaar als mensen met dementie. Wat zeggen zij zelf over de ziel? Ik verzamelde enkele uitspraken:

“Onze ziel is meer waard dan al het andere.”

“Ik leef naar mijn gevoelens en die hebben een diepe achtergrond.”

“Ik hoor bij de levenden en niet bij de doden. Dat heb ik namelijk mijn hele leven gedaan.”

Zielzorg voor mensen met dementie betekent: zorg voor hun gevoelens en hun diepe achtergrond, de ruimte van hun eigen krachtbronnen. Zorg voor hun vreugde en verdriet, voor het verhaal van hun leven en daarmee hun plek onder de levenden. Want waar in hun leven bijna al het andere verdwijnt, is hun ziel het meeste waard."

Thuis bij jezelf

"Als geestelijk verzorger – katholiek, maar in contact met patiënten van diverse levensbeschouwelijke pluimage – stel ik altijd wel een keer een vraag als: “Waar vindt u nou kracht om overeind te blijven?” Onlangs kreeg ik dit antwoord: “Ik kwam hier halfdood binnen. En op een gegeven moment dacht ik dat iemand me zoende op mijn hoofd. Maar er was niemand. En ik dacht: wees nuchter, dit is vast een hallucinatie. Maar toch, ik beleefde het wel. Was het mijn ex? – ach, ik mis haar zo… Vanaf toen merkte ik dat ik weer licht op de weg zag. Alsof ik weer vooruit kon.”

Een antwoord waarmee iemand bij zijn eigen ziel naar binnen keek.

De ziel is de innerlijke plek waar je tot ontmoeting met jezelf kunt komen en thuis bent bij jezelf, en waar dus zowel innerlijke vrede als ook levenskracht te vinden is. Het is een dynamische plek, die verder alleen metaforisch omschreven kan worden: als een bron die in zichzelf overstroomt, maar die ook open staat naar buiten.

Zo laat ze zich voeden door ‘zielsverwanten’ en – als je religieus gevoelig bent – door ‘iemand’ die met liefdevolle ogen naar je kijkt. Tegelijk is er ook een drang naar buiten, zoals in het Duitse woord Ziel, dat doel betekent, bestemming.

Passie, ontroering, kwetsbaarheid: alle drie wonen in je ziel, want alle drie tonen iets van je diepere zelf."

Aandacht voor de hele mens

"De ziel, wat is de ziel? Maarten Luther zei dat naar de ziel de mens geestelijk is, nieuw en innerlijk, dat de ziel het deel van de mens is dat in contact staat met God. Naar zijn vlees en bloed heet de mens lichamelijk, oud en uitwendig. Een dergelijke benadering, hoewel door Luther zo niet bedoeld, heeft geleid tot een onderwaardering van het lichaam en van de zorg voor het lichaam. Ziel vond zijn betekenis in het tegenover van het lichaam. Maar die twee hangen in mijn beleving samen: lichaam en ziel.

Als predikant ben ik zeven jaar lang elke donderdag aanwezig geweest, als de pakketten van de Voedselbank in de Lukaskerk van Den Haag uitgedeeld werden. Daar heb ik ervaren hoezeer lichaam en ziel bij elkaar horen. Mensen die zwaar in de schulden zitten, hebben vaak ook behoefte aan geestelijke ondersteuning. Alles hangt met alles samen: schuldenproblemen, lichamelijke problemen, geloofsproblemen. Onze insteek was het om oog te hebben voor het geheel.

Op een Voedselbank-ochtend was er koffie, thee, soep, een pakket, een praatje en was er gelegenheid om te bidden. Het was steeds weer verrassend hoeveel mensen daarvan gebruik wilden maken. En het waren niet alleen christenen of traditionele gelovigen die om gebed vroegen. Zielzorg is een heel pakket, dat aandacht heeft voor de gehele mens."