“De voortdurende en onverbloemde zucht naar macht, zelfs in kerken, fascineert mij”, zegt Joke van Saane, rector van de Universiteit voor Humanistiek in Utrecht en godsdienstpsycholoog over haar favoriete filmserie ‘House of Cards’ van de Amerikaanse regisseur Beau Willimon. “Het triggert me als ik zie hoe mensen door de mand vallen.”
Door Cees Veltman
“Ik kom uit bij ‘House of Cards’. Er zijn nieuwere series zoals ‘Succession’ waarin een krantenmagnaat een opvolger zoekt, maar het draait allemaal om macht en machtshonger. De buitenkant ziet er goed uit, het gaat er allemaal beleefd toe, maar wat daaronder zit, fascineert mij eindeloos: een voortdurende en onverbloemde zucht naar macht en het kiezen voor jezelf. Ook als godsdienstpsycholoog triggert me het sterk als ik zie hoe mensen lelijk door de mand vallen. Daar zit angst achter, angst voor sterfelijkheid. Je wilt je stempel zetten, je wilt iets onsterfelijks tot stand brengen. Die woorden worden er niet aan gegeven, maar ik zie het als ik naar zo’n serie en om me heen kijk.
We hebben allemaal een diepgewortelde behoefte aan zelfbevestiging en zelfwaardering. We willen vaak de beste zijn. Het eeuwige vergelijken met anderen zit er diep in. Het niet kunnen uitstaan als je aan de verkeerde kant eindigt. Op zichzelf is er niets op tegen je waar te willen maken, maar uiteindelijk zullen we onze sterfelijkheid en onvolmaaktheid moeten accepteren. Het misstaat ons niet als we niet altijd de beste willen zijn. Als we niet onder ogen zien dat het leven ook lelijke kanten heeft en eindig is en als we niet voor de ander maar voor onszelf kiezen, falen we als mens. Dan handelen we nooit volwassen en verantwoordelijk. Daar gaan we het als mensheid niet mee redden.
Amorele politicus
In ‘House of Cards’ gaat het om een amorele Democratische politicus die president wil worden. Hij gebruikt allerlei slinkse manieren om de zittende president te ondermijnen en uit te schakelen. Dat lukt hem uiteindelijk. Ook Nederlandse politici kunnen mooie woorden gebruiken en tegelijk kiezen voor macht, eer en status. Je ziet het overal, bij bedrijven, op universiteiten en – dat vind ik nog het meest fascinerend – in de kerken, dat mensen voor zichzelf kiezen en meer met zichzelf bezig zijn dan met de wereld om hen heen. Ze hechten meer aan persoonlijke roem en status, macht, geld en seks dan goed voor henzelf en de wereld is. En dat allemaal onder het mom dat het goed is voor de mensheid, zelfs in dienst van God. Je kunt denken aan de gevallen van (machts)misbruik door voorgangers, conflicten over posities, en zelfs kerkscheuringen.
Misschien is dat logisch maar het wordt niet als zodanig benoemd en ervaren. Het idee is, dat je je inzet voor het goede, maar als je dat gedrag afpelt, blijkt het om iets anders te gaan. Het is een goede schijnwereld waar we nog echt in kunnen geloven, maar die andere wereld zit er altijd onder: de wereld van macht en geld. We moeten dit onder ogen zien, niet weglachen en niet denken: als we maar lang genoeg doorgaan met werken, komt het vanzelf wel weer goed. Nee laten we het in vredesnaam niet mooier maken dan het is. Laten we het benoemen. Zolang we het allemaal onder het tapijt schuiven, gaan we er uiteindelijk aan ten onder. Dat zie je ook in ‘House of Cards’, het kaartenhuis stort in. Niet alleen de machtswellustelingen zelf maar ook de mensen om hen heen en de zaak waar ze voor staan. Wat kunnen we eraan doen? Niet doen alsof het er niet is. Het onvermogen om over die machtshonger heen te stappen, het onvermogen om de ander en het grotere doel voorop te zetten, is ontluisterend. Dat geven we niet graag aan onszelf toe.
Minder vertrouwen in politiek
Er gebeuren ook goede en slimme dingen in de politiek, het is niet één grote rotte beweging. Beide kanten worden kundig uitgespeeld door de meesterlijke acteurs in de film, maar de uiteindelijke drijfveer blijkt machtshonger te zijn. Dat was voor mij wel een eyeopener. Als je met deze bril naar de politiek in Nederland kijkt, begrijp je dat het vertrouwen in politici in Nederland kleiner is geworden
Het wordt voor politici steeds moeilijker om te besturen. De samenleving wordt door allerlei regelgeving steeds ingewikkelder, dat is waar, maar het is jammer dat politici het grotere verhaal niet meer kunnen vertellen. Onze negatieve innerlijke drijfveren kunnen we gemakkelijker overwinnen als we een duidelijk verhaal hebben voor het grotere geheel en de toekomst. Maar ja, naarmate die grotere verhalen steeds onduidelijker worden, krijgen we minder grip op dit soort primitieve drijfveren.
Ik denk dat we inspiratie kunnen halen uit de tradities en de overtuigingen die precies dit te boven komen. Ik vind dat de christelijke traditie, ondanks alle mitsen en maren, kan helpen om hier boven uit te stijgen. Daar vind je voluit de erkenning dat de mens zwak is, maar dat dit niet het einde van het verhaal is, niet het laatste woord. Je kunt het te boven komen. Er is altijd weer een ander perspectief, vanuit het evangelie bijvoorbeeld. Dat is een voorbeeld van een groter verhaal, naast andere grote verhalen.”
Michael Dobbs en Beau Willimon, ‘House of Cards’, dvd 4 stuks € 7,40
Mark Mylod, ‘Succession’, dvd 12 stuks € 64,10
Joke van Saane, ‘Religie is zo gek nog niet’, Ten Have, 270 blz., € 28,-
Maak meer verhalen mogelijk met een donatie
