“Het boek was een eyeopener voor me”, zegt Jos Moons, over een van zijn meest favoriete boeken: ‘Spiritualiteit van beneden’ van de Duitse benedictijnse theoloog Anselm Grün. Het is een van zijn fundamentelere boeken, een mix van spiritualiteit en psychologie. Het wijst op de kracht van nederigheid en humor als christelijke grondhouding. Moons is jezuïet en onder andere docent theologie aan de KU Leuven en postdoc onderzoeker aan de Universiteit van Tilburg. “Hoe kleiner we onszelf maken, hoe groter we worden.” En: “Je kunt een gelovig mens zijn zonder dat je het weet.”
Door Cees Veltman
“Het is een prachtig, toegankelijk boek dat ik voor het eerst heb gelezen toen ik twintig was. Het heeft mij geweldig geholpen om mijn idealen te relativeren. Ik had veel energie en wilde alles goed doen. Ik ben nu eenmaal een vurig type. Idealisme is een heilzame dynamiek, maar het kan ook een onheilsdynamiek worden, uitputtend en verterend. Daar gaat dit boek over. Wat doe je als je merkt dat het niet lukt je idealen te bereiken? Je bent immers beperkt in je energie, intelligentie en goedheid. Daar valt meer over te zeggen dan dat het falen is. Juist in het falen opent zich een weg naar God. Ik vind dat een heel zinvol geluid.
Zwakke plekken
Met de titel van het boek, Spiritualiteit van beneden, bedoelt Grün dat God niet enkel te bereiken valt door de idealen van de Bijbel en de kerk na te streven, maar ook in het mislukken daarvan. Hij zegt niet dat we af moeten van de spiritualiteit van boven, maar dat we juist door onze beperkingen en door wat wij aanzien voor onze zwakke plekken, heil en verlossing kunnen vinden. Het woord ‘juist’ in het falen is bedoeld als een provocatie van de gedachte dat falen betekent dat je je ideaal niet haalt. Het idee is vaak dat je moet teruggaan naar je idealen. Maar het past bij de mens dat je juist in het falen het rijk Gods kunt naderen. Als je iemand toegeeft dat je een fout hebt gemaakt, ontstaat er vanuit die kwetsbaarheid een verbondenheid met de ander. Perfectie is echter ook heilzaam, zegt het boek dat heel gebalanceerd is. Je hebt het allebei nodig: perfectie en imperfectie.
Ik kreeg het boek van een jezuïet. Hij zei: meestal geef ik het boek aan mensen die wat ouder zijn. Zij begrijpen vaker dat er grenzen zijn aan wat je kunt, dat je lichaam niet altijd meer wil meewerken en dat er mogelijkheden afgesloten zijn. Dat is een maatschappelijk relevant idee, maar ook voor de kerk die nogal eens hoge idealen koestert. Meestal loopt dat uit op een mislukking.
"De paradox van onze spirituele weg is, dat we opklimmen naar God door af te dalen in onze eigen werkelijkheid"
Grün verbindt zijn boek aan de spiritualiteit van de benedictijnen omdat nederigheid daarin een belangrijke rol speelt. Niet de nederigheid van altijd ja en amen zeggen, maar de nederigheid van het aanvaarden van je aardsheid. Benedictus zegt het prachtig met behulp van het Bijbelverhaal over de ladder van Jakob waarlangs engelen afdaalden en opklommen: “Dit afdalen en opklimmen wil ons ongetwijfeld niets anders zeggen dan dat men door hoogmoed afdaalt en door nederigheid omhoogklimt. Die overeind staande ladder nu is ons leven hier op aarde. Zij zal, als ons hart nederig is geworden, door de Heer naar de hemel worden opgericht. De stijlen van die ladder zijn ons lichaam en onze ziel, en in die stijlen heeft Gods roeping verschillende sporten van nederigheid en zelftucht ingevoegd, waarlangs wij omhoog moeten klimmen.” Onze ladder naar de hemel ligt dus in het aanvaarden van onze aardsheid en nederigheid. Hoe kleiner we onszelf maken, hoe groter we worden. De paradox van onze spirituele weg is, dat we opklimmen naar God door af te dalen in onze eigen werkelijkheid.
Ook een atheïst kan iets aan dit boek hebben, denk ik, al moet je dan natuurlijk niet over God beginnen. Dan kom je terecht in een algemene, of zelfs algemeen geldende spirituele logica. Een atheïst heeft ook idealen. Wat doet hij als hij zijn idealen niet haalt? Of hij wordt heel hard naar zichzelf en anderen en wordt daar miserabel van, of hij accepteert dat feit omdat hij inziet een beperkt mens te zijn, zo van: ik ben ook maar een atheïst. Dan wordt hij een heel prettige atheïst, een fijn mens, zo verzoend met z’n eigen beperktheid dat hij ook de beperktheid van anderen aanvaardt.
Anoniem christendom
Het woord God noemen, schept soms afstand tot anderen. Ook zonder God te noemen kun je in gesprek gaan over spiritualiteit, over het goede. De theologie van Karl Rahner helpt om te zien hoe dat kan. Rahner spreekt van een anoniem christendom. Daarmee bedoelt hij dat alles dat goed is vanuit christelijk perspectief met God te maken heeft. Ook zonder dat de naam God valt, vandaar ‘anoniem’. Je kunt in die zin bij wijze van spreken gelovig zijn zonder dat je het weet. Sommige mensen vinden dat een koloniserende gedachte, alsof je iedereen gelovig of christen maakt, maar zo is het niet bedoeld.
Het voordeel van Rahners gedachte is, dat je genereus en begroetend kunt zijn ten opzichte van alles wat je aantreft als iets goeds. Dan hoef je niet te zeggen: wat een fijne, vergevingsgezinde mens is hij - alleen jammer genoeg geen christen - maar dan kun je denken: goddank dat ik hem tegengekomen ben.
Of lezers iets hebben aan dit boekje bij het bepalen van hun politieke keuze? Jazeker. Rijk menszijn bestaat erin geluk te vinden in zowel het slagen als in het falen. Waarden als afhankelijkheid en kwetsbaarheid zijn dan belangrijk. Dat suggereert bepaalde politieke partijen niet en andere politieke partijen duidelijk wel. Het is lastig om specifieke partijen te noemen. Dat moet iedereen zelf afwegen.”
------------------------------------
Anselm Grün, Meinrad Dufner, Spiritualiteit van beneden, Ten Have, 94 blz., € 17,50
Jos Moons, De kunst van geestelijke begeleiding, Een praktijkboek in ignatiaans perspectief, Berne Media, 155 blz., € 19,90.
Maak meer verhalen mogelijk met een donatie
