Kijken vanuit een ander perspectief

Vergissen is menselijk. Maar mensen met opzet in hokjes stoppen en hen veroordelen is een kwalijke vergissing. Met Paus Franciscus roept Marinus van den Berg op tot: eerst denken, dan doen. Niet meteen oordelen, maar je inleven in een ander en de ander ruimte geven. Zo komen mensen tot hun recht.

Door Marinus van den Berg

“Zonder vergissingen is er natuurlijk geen leven.” Ik lees de zin in de zojuist verschenen roman van een van mijn geliefde schrijvers uit het Hoge Noorden. Het verhaal van Asta door Jón Kalman Stefánsson. geboren in IJsland in 1963. Mgr. Gijsen was er later bisschop. Hij herstelde Aad de Haes en zijn kruisweg in Wahlwiller in ere. De mens is in die kruisweg een vergissing, minder dan een mier. Ik wil deze zin bewaren en schrijf haar op.

Het is natuurlijk een open deur, maar misschien toch ook niet. We maken excuses bij een vergissing alsof we geen vergissingen mogen maken, alsof we volmaakt zijn. We zeggen wel dat we leren met vallen en opstaan, maar we vallen niet graag. Ik althans niet. Vergissen is menselijk maar het is een deel van ons mens-zijn waar we niet zo van lijken te houden. Bij een vergissing ligt het ”Neem me niet kwalijk ons voor in de mond.” Alsof er kwaad in het spel is. Al is het dan geen kwaad met voorbedachte rade.

Zonde

Wanneer de vergissing gepland is om een ander ergens in te laten tuimelen dan naderen we het gebied van de zonde. De zin: Zonder vergissingen is er natuurlijk geen leven las ik op het einde van de middag. Ik had eerder op De Bezieling gelezen over de denkstijl van de huidige paus die drie kenmerken heeft: eerst zien wat de werkelijkheid is, dan onderscheiden en dan overgaan tot daden. Eerst denken dan doen, kort gezegd. Vergissingen maken is dan wel natuurlijk maar als ze veel schade teweeg brengt omdat er te snel gehandeld of gesproken is en te weinig tijd aan onderscheiden is besteed, dan is het misschien toch zonde. Paus Franciscus kijkt niet vanuit idealen maar vanuit de werkelijkheid, las ik.

Bij Thomas Halik las ik over de ketterij van het moreel idealisme. De werkelijkheid is altijd complex en nooit eendimensionaal. Wat is werkelijkheid of waarheid?

Mooie mix

Ik was in de middag weer bij mijn kapper. Ze had me wel vaker geknipt. “Die treinkaping is hun trots”, zegt ze. Ze heeft me verteld dat ze een vriend heeft van Molukse afkomst. Sinds een paar maanden hebben ze een kind. Zij heeft zelf Marokkaans bloed. Haar Nederlandse moeder was getrouwd met een Marokkaanse man. “Mooie mix dus”, zegt ze. Ze is er trots op. Geen vergissing dus.

Ik vertel haar de broer gekend te hebben van de militair die toen werd doodgeschoten. Ik vertel van het verpleeghuis waar ik toen werkte en de directrice die extra aandacht gaf aan de Molukse medewerkers. Ze mochten niet gediscrimineerd w orden. Zelf had ze weet van de vrouwenkampen in Nederlands-Indië. Ze had gezien dat onderscheiden ook tot scheiden kan leiden, tot vijanddenken. “Er is nog zoveel boosheid tot in de huidige generatie omdat beloftes die gedaan zijn niet nagekomen zijn”, zegt mijn kapster nadat ze gevraagd had of ze ook mijn wenkbrauwen moest korten. Had ik bedenkelijk gekeken? Onderscheiden en omgaan met verscheidenheid kan mensen verbinden. Je kunt een mix waarderen maar ook juist niet als je graag onder elkaar wilt blijven. Import wordt meer gewantrouwd dan export.

Menslievendheid

Ik moest ook even denken aan de taxichauffeur van twee dagen geleden. Hij kwam uit Afghanistan. “Was u daar piloot of arts?” vroeg ik. Het zou niet de eerste keer zijn dat ik een hoogopgeleide als taxichauffeur ontmoette. Ik ken ook medisch specialisten die hier nu specialist ouderenzorg zijn. Hun status is minder maar hun zorg voor mensen niet. De taxichauffeur zei dat hij aangenaam verrast was door de vraag. Hij was tot 11 september 2001 piloot en zijn vrouw werkt hier nu als kinderarts. Ze hebben drie volwassen kinderen met universitaire opleidingen. Hij sprak over de smerige oorlogen die om oliebelangen gaan. “Mensen", zei hij wel driemaal: “Mensen zijn duur.” Mensen zijn kostbaar. Mensen is een duur woord. Hij dankte me voor het gesprek onderweg. Zijn woorden “Mensen zijn duur” bleven me bij. Het gaat dus om mensen, om menselijkheid, om menslievendheid. Menslievendheid die barmhartig is en recht doet aan een mens. Menslievendheid die militant zachtmoedig is, zoals Erik Borgman hier eerder schreef. Dat lijkt helder maar is complex.

Verscheidenheid

De kapster voegde nog toe dat zij van haar vriend niet gehoord had dat ze trots waren op het bedreigen van de kinderen in die school in Smilde of op de dood van die dienstplichtige militair, maar ze hadden laten zien dat ze mensen waren waar je niet over heen kunt blijven lopen. Iedere mens en ook een volk of een groep wil erkenning en waardering. Het is een basisvoorwaarde om met verscheidenheid om te gaan. De paus zoekt contact met hen die hem en of de kerk afwijzen. Niet om hen in te lijven of te bekeren maar om samen te werken aan het kostbaarste uit Gods Hand: de mens. Met een voorkeur voor de kwetsbare mens.

De kapster liet me nog eens weer anders in de spiegel kijken door haar verhaal. Ze liet me kijken door de ogen van haar Molukse vriend. Een tiental jaren geleden leerde ik haar moeder kennen die na ontslag op een kantoor vrijwilliger werd in het hospice. “Ik wil zin aan mijn leven geven en van betekenis zijn”, zei ze. Haar dochter herhaalde die woorden nog eens en ik herinnerde me ze.

Eerder dan verwacht was ze zwanger geworden. Het was geen vergissing maar het gebeurde kort nadat haar moeder met haar nieuwe partner naar Zuid-Spanje was vertrokken voor een permanent verblijf. Ze bleef met aandacht mijn haar van winterstand naar lentestand brengen. Eindelijk wat zon vandaag op de dag voor Valentijnsdag. “Ik wilde positief zijn omdat ik zwanger was. Ik wilde niet dat 'het' een weerslag op mijn baby zou hebben", zei ze maar ik hoorde verdriet en zei: “Het is rauw in het leven. De verhuizing van de moeder had veel van de kapster gevraagd. In de zomer zou ze er met haar vriend en kind heenreizen maar ze dacht er niet aan om er ieder jaar de vakantie door te brengen. “Mijn vriend wil nog wel meer zien.”

Mensen zijn duur

Ik moest denken aan een uitspraak van een oudere kloosterzuster in het begin van de week: “Voor de ouders was het een zwaarder offer dan voor ons.” In die jaren mocht men nooit meer naar huis. "Wie naar het klooster ging liet een verlangen in vervulling gaan", zei ik, terwijl ik besefte er nog niet eerder zo naar te hebben gekeken. Mijn kapster kan zich niets voorstellen bij een leven zonder een partner. “Hebben ze in zo'n klooster social media?”, vroeg ze.

Ik luisterde en merkte dat mijn oordeel al aan het werk was. “Had die moeder met haar nieuwe partner niet vooral aan haar zelf gedacht?” Modern hyperindividualisme? Toen vertelde ze dat de ouders van haar moeder ook daar woonden maar vanwege de leeftijd steeds meer hulp nodig hadden om daar te kunnen blijven. Haar moeder was daar dus ook mantelzorger. De NRC vertelt de laatste weken verhalen over dilemma’s en hen uitputtende zorg van mantelzorgers. Soms moeten ze betaald een beroep doen op zorgmakelaars. Let op de taal. Mensen zijn duur heeft ook een economische dimensie.

Anders kijken

Het verhaal van de kapster die wat wax in mijn haar deed, deed me ook denken dat kapperstijd ook nadenktijd is. Ik dacht ook aan het boek van arts en filosoof Marli Huyer: Achterblijven, over hen die vertrekken als ondernemende avonturiers en hen die hier blijven. Een boek dat aandacht verdient. De kapster liet me door haar ervaring weer anders kijken. Onderscheiden is niet simpel en vraagt om steeds weer kijken vanuit een ander perspectief.

Vergissen is menselijk, maar mensen uitwissen, degraderen in Gods naam vraagt om een aandachtig onderscheidingsgesprek dat meer verbindt dan scheidt.

• Jón Kalman Stefánsson, Het verhaal van Asta, Ambo Anthos, 2019, 311 blz., €12,99
• Thomas Halik, Raak de wonden aan, Boekencentrum, 2018, 192 blz., € 19,99
• Marli Huijer, Achterblijven, Boom, 2017, 160 blz., €22,50