Kinderen houd je niet voor de gek

Tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn 18.000 kinderen weggevoerd vanuit kamp Westerbork. Baby’s, peuters, kleuters en kinderen van de basisschool. Hoe vertel je jonge bezoekers wat daar gebeurd is? Het boek ‘Kinderen met een ster’ is een voorleesboek voor jonge kinderen gebaseerd op interviews met mensen die de oorlog als kind meemaakten. Marinus van den Berg loopt momenteel het Westerborkpad en is onder de indruk. “Een ademstokkend boek.”

Door Marinus van den Berg

Je hoorde er bij als je een ster mocht dragen. Joodse kinderen moesten vanaf hun zesde een ster dragen. Dat wist Rosa niet toen zij zes was en op haar verjaardag een jasje – een bolerootje - kreeg met een ster. Zij wist niet dat die ster er was om te zeggen dat er mensen waren die je liever niet meer zagen. Mensen die Joden de schuld van alles gaven. Je kreeg niet een ster om te schitteren maar een ster om verwijderd te kunnen worden.

Zo een 18.000 Joodse kinderen en 100 Sinti kinderen zijn vanuit Westerbork weggevoerd en niet teruggekomen. Dat zijn cijfers die op zichzelf al schokken. Er waren baby’s bij, peuters, kleuters en basisschoolkinderen. Dichtbij waar ik woon, aan de Stieltjensstraat in Rotterdam-Zuid, is een monument voor deze kinderen tot twaalf jaar. Joodse kinderen uit Rotterdam en van de Zuid-Hollandse eilanden die vanuit Loods 42 op transport werden gezet. In treinen om dieren te vervoeren. Ik loop er vaak langs en soms sta ik even stil. Er zijn vaak bloemen of steentjes te zien die daar neergelegd zijn. Rouwrituelen.

Raus!

Maar nu loop ik of sta ik er nog weer anders bij stil. Nu de cijfers en de namen verhalen zijn geworden. Verhalen voor jonge kinderen. Ik las Kinderen met een ster. Er zijn adembenemende verhalen en boeken. Dit is zo'n ademstokkend boek. Ik moet vaak stoppen. Het kind in mij kan niets begrijpen van de steeds weer nieuwe maatregelen die Joden en dus ook hun kinderen afsneden van de grote samenleving. Verboden voor Joden raakte ook de kinderen.

Je zult maar vluchteling zijn en op een muur lezen “Ausländer Raus!”, zoals ik in een Duitse stad las. De hoofddoek van je moeder zal maar een vod genoemd worden.

De dag waarop ik het boek Kinderen met een ster aan het lezen was, zei ik tegen een Jumbokassière met een zeer kleurrijke hoofddoek: “Wat zie je er prachtig uit.” Ze reageerde schichtig. Is zo een witte door de zon gebruinde oudere man met grijswit haar te vertrouwen? Zit er geen verborgen bedoeling achter? Is een priester te vertrouwen? Wie is er te vertrouwen? Ze wenst me een mooie avond maar ik weet niet hoe ze mijn woorden heeft ontvangen.

De volgende dag complimenteert een jonge medewerkster van kledingzaak Sissy-Boy op het Centraal Station van Rotterdam mij met mijn kleurrijke stropdas. We hebben er een leuk gesprekje over terwijl ik het gekochte betaal.

Zwarte Pieten

Ik begin steeds meer te begrijpen en in te zien dat mensen met een zwarte, een bruine huidskleur, wortelend in hun eigen levensgeschiedenis, de Zwarte Pieten niet meer kunnen verdragen. Ook in Westerbork kwam Sinterklaas met Zwarte Pieten, zoals in mijn kinderjaren en daarna. Het was heel gewoon en er waren geen vragen. Veel vragen werden niet of nog niet gesteld. Maar nu ik meer kennis krijg, ga ik anders kijken.

We hebben verhalen nodig van mensen die vertellen en kijken met een andere bril op. Het gaat niet alleen om feiten, cijfers maar evenzeer om beleving en betekenis. Nu zij die het hebben meegemaakt uitsterven – dat vreselijke woord dat ik op het NOS journaal hoorde – moeten hun levensverhalen door anderen en op een andere wijze worden doorverteld. Het is ‘toekomstgevaarlijk’ als we denken dat er een afsluiten is. Dat leidt tot een afsluiten zonder leren van het verleden. Dit gevaarlijke afsluiten heerst steeds meer.

Maar dan is er dit boek(je) Kinderen met een ster van Martine Letterie met illustraties van Rick de Haas. Ze zijn niet verzonnen, maar gebaseerd op levensechte verhalen. Verhalen van mensen die eens kinderen waren en die deze hel van toen hebben overleefd.

Hoop

Achter in kerken zie ik vaak kinderbijbels en bijbelse verhalen voor kinderen. Verhalen die hoop uitstralen. Niets verkeerd mee, maar alleen met dure hoop komen we verder. Alle hoop heeft ook een schaduw, een duisternis. Een duisternis die aangezien moet worden. Ik denk dat dit boek van Letterie en De Haas een plaats verdient achter in de kerken, voorgelezen moet worden bij kindernevendiensten. “Nooit meer”, werd een leus maar het gebeurt weer. Kinderen kunnen de dragers worden van een hoopvolle toekomst als we verhalen en woorden vinden om te zeggen dat er geen autobanden knallen maar dat het oorlog is. Kinderen kun je niet voor de gek houden, wel jezelf. Hoop houdt je niet voor de gek als je hoop niet voor de gek houdt.

Martine Letterie, Kinderen met een ster, illustratie Rick de Haas, Leopold, Amsterdam 2016, 96 blz., € 13,99.