Levenslessen uit de oudpapierbak

In een partij weggegooide boeken ziet Vincent Duindam een heel leven aan zich voorbij trekken. Het maakt hem  melancholisch, wat is de mens...? Het kan je niet anders dan naar compassie voeren. Al die mensenlevens, vergankelijk als gras (vgl. psalm 103).

Door Vincent Duindam

Toen ik laatst een paar tassen oud papier naar de papierbak ging brengen, zag ik dat er ook boeken in waren gegooid. En niet zomaar twee of drie – de hele container lag vol boeken. Dat vind ik altijd wel moeilijk om aan te zien. En voor ik er erg in had, was ik in de bak geklommen en zat ik op handen en voeten boeken uit te zoeken.

Een heel leven

Het was een wonderlijke ervaring. In een flits leek een heel leven langs te komen. De eigenaren waren op vakantie geweest naar allerlei landen, vooral naar Engeland. Ze hadden hobby’s: tuinieren en  handwerken. Er waren kinderen gekomen: ‘inspirerend opvoeden in zoveel stappen’. En: ‘wat doe je met moeilijke kinderen?’ Er was veel over levensvragen, levensbeschouwing. Het verschijnsel mens lag er ook tussen. Boeken over de psychoanalyse uit de jaren vijftig van de vorige eeuw. En boeken van de Dalai Lama uit dit millennium. Gelukkig lagen er ook boeken om je te laten lachen: Godfried Bomans en John O'Mill. Moppenboeken, het lijkt een uitgestorven genre, maar misschien vergis ik me.

Af en toe kwamen er mensen met een voorraad oud papier langs die even schrokken van een man in de bak. Ik stelde ze gerust: “Even kijken of er nog wat moois bijzit.”

Ondertussen zag je ook de seksuele revolutie langskomen in het gezin. En misschien ook wel de verveling. Een boekje over alle stripteaseclubs in Londen. En een boek ‘voor de man die alles al heeft’. Een stuk of 400 boeken schat ik. De laatste die ik noem is van Paulo Coelho over ‘je eigen legende leven’.

Ik hoop dat ze dat gedaan hebben.

Droomachtige karakter

Je weet niet waarom een leven in boeken is weggedaan. In dit geval denk ik dat een echtpaar, of een overgebleven partner is overleden of naar een verzorgingshuis is gegaan. Kinderen hebben het huis opgeruimd. En de boekenkasten zijn afgevoerd naar de papierbak.

Het leven van boeken is soms kort. Dat van mensen ook. De Boeddha wijst op het droomachtige karakter van het leven. In een flits is alles voorbij.

In de bijbel lezen we in een prachtige psalm (103):

Mensen, hun dagen zijn als het gras,

zij bloeien als bloemen in het open veld;

dan waait de wind en zijn zij verdwenen.

maar duren zal de liefde van God

Mooi voor mijn uitvaart, denk ik altijd. De papierbak in De Bilt staat ook letterlijk aan de rand van het kerkhof, waar mijn lieve schoonmoeder ligt.

Boekenbeeld

Regelmatig breng ik oud papier weg en kom ik thuis met nieuwe, oude boeken. Ik heb zo veel levens langs zien komen; je leert de oude eigenaren een beetje kennen. Soms zitten er ook nog briefjes in, of ansichtkaarten.

Boeken worden ook weggedaan tijdens een crisis, of na een grote verandering. Soms meen ik aan het ‘boekenbeeld’ een (echt)scheiding af te lezen. Dan liggen daar de boeken van een ex-partner of van een bepaalde periode. Soms, zie ik, zijn de kinderen uit huis gegaan.

Het kan je in een melancholieke stemmig brengen, maar het leidt onvermijdelijk tot bespiegeling. Ja (wij) mensen worden ouder, het leven vliegt voorbij, kinderen verlaten het huis, soms moet je ook van je partner afscheid nemen.

De afgelopen jaren kon ik het regelmatig niet laten om hier een haiku over te schrijven:

in de papierbak

komt een heel leven voorbij

boeken weggedaan.

Of:

de oud papierbak

en de rust van daarachter

waar het kerkhof ligt.

Lessen

En wat zijn dan de lessen van de papierbak? Natuurlijk: op de eerste plaats de vergankelijkheid, de vluchtigheid, het memento mori.  En verder: hoe véél wij mensen delen: het zoeken naar betekenis, naar een doel, naar geluk, naar samen reizen, lachen. Het kan je niet anders dan naar compassie voeren.

En last but not least: je kunt het leven zien als een reis door de tijd. De weg begon bij de geboorte en is afgelegd als je ten grave gedragen wordt. Onderweg heb je veel gezien, veel meegemaakt. Misschien wel veel boeken gelezen. Een eindeloze hoeveelheid momenten passeerden de revue.

Of was het misschien één moment? Een eeuwig moment waarin de dingen kwamen en gingen. “Verschijnselden en verdwijnselden’ – om nog maar eens uit een heel bijzonder en spiritueel boek  (Harry Potter) te citeren.

Misschien zijn de eigenaren van de boeken zich hier bij tijd en wijlen van bewust geweest. Als hun baby naar ze lachte. Of in het Engelse landschap bij zonsondergang. Wellicht bij hun meest intieme momenten?

Ik kijk naar de kerk een paar meter van de papierbak vandaan, de Opstandingskerk. En de boeken die ik in de papierbak gevonden heb, krijgen een nieuw leven bij de kringloopwinkel van Emmaus.