“Ik heb er anderhalf jaar over gedaan voordat ik het boek uit had. Ik ervoer het als een heel intens boek dat me hevig heeft geraakt”, zegt schrijfster Liesbeth Goedbloed, bekend van haar debuut ‘Broeder ezel’, over haar favoriete boek ‘Lila’ van de bekende Amerikaanse schrijfster Marilynne Robinson, het laatste deel van haar trilogie na ‘Gilead’ en ‘Thuis’.
Door Cees Veltman
“Het lukte me elke keer niet er lange stukken in te lezen. Ik ben sowieso geen veellezer, maar het greep me te veel aan. Je gaat als lezer helemaal in het hoofd van de hoofdpersoon, Lila, zitten. Het is een innerlijke monoloog waaruit je niet kunt ontsnappen. Zij was als kind een zwerfster, misschien te vondeling gelegd of ontvoerd - daar kom je niet achter - maar in ieder geval sterk verwaarloosd. Totdat een seizoenarbeidster zich over haar ontfermt en haar veel liefde geeft. Maar zwervend door Amerika, van het land levend, kan zij Lila niet voldoende te eten geven en veiligheid bieden. In het boek kijkt Lila terug op die jaren en vraagt zich af wat zij met die ervaring moet doen. Ze is inmiddels veilig getrouwd met een liefdevolle dominee.
Het boek gaat vooral over waardigheid, trots en kwetsbaarheid. Ik lees het als een grote poging jezelf emotioneel overeind te houden als je aan de onderkant van de samenleving leeft en een minderwaardigheidscomplex hebt opgelopen. Lila is heel kwetsbaar. Ze geeft zichzelf een emotioneel pak slaag als ze daaraan toegeeft. De zwerftochten van vroeger hebben haar voor 99 procent gevormd. Dat nette leven met de dominee bekijkt ze maar met bevreemding. Ze overweegt weg te lopen. Het kan toch niet waar zijn dat iemand van mij houdt terwijl ik zo’n verleden heb? Dat nieuwe leven kan ik toch niet waarmaken?
Ik heb het boek onder andere in Duitsland op vakantie gelezen. Aan de rand van het zwembad moest ik mijn zonnebril opzetten omdat ik aan het huilen was, zo’n mooi boek is het. Het lijkt me geweldig als je met zoveel liefde over je personages kunt schrijven. Lila is heel krachtig. Zij hoort steeds veroordelende stemmen van vroeger en probeert daar tegenin te gaan. Ze vertelt een verschrikkelijk levensverhaal dat actueel en universeel is. Het boek had ook in de negentiende eeuw geschreven kunnen zijn.
Lila moet zich ook verhouden tot de oordelende theologie van de dominee: wie zijn de goeden en wie de slechten? Lila is heel intelligent en probeert een uitweg te bedenken uit de vraag: hoe kan het dat mijn pleegmoeder van vroeger die mij zoveel liefde gaf, door theologen wordt veroordeeld omdat ze heeft gezondigd? Zij heeft namelijk iemand neergestoken en zit in de gevangenis.
Uniek inkijkje
Het inkijkje dat Robinson geeft in de psyche van Lila is echt uniek, denk ik. Uit de manier waarop zij schrijft, blijkt een groot mededogen. Ik heb het met open mond gelezen: dat dit bestaat! Ik heb nog nooit iets gelezen wat zo dicht op de persoon zit en zo maskerloos is. Het is zo’n oprechte stem dat het me daarom erg raakte. Nu ik erover praat, word ik er weer emotioneel van. Ik krijg er een associatie bij van een schilderij van Rembrandt van de ophanging van een dienstmeisje. Heftig en luguber hoe hij dat heeft vastgelegd, maar er zit heel veel aandacht en liefde in. Dat raakt me erg.
In de vorige delen van de trilogie verwijst Robinson vaak naar Bijbelverhalen. Je moet dan wel een Bijbelkenner zijn om het verhaal helemaal te begrijpen, maar met dit boek is die Bijbelkennis niet nodig want Lila leest de Bijbel voor het eerst. Je ziet haar bevreemding, haar verbaasde blik. In welke wereld ben ik nu terechtgekomen?
De religiositeit van Robinson spreekt me bijzonder aan. Zij zegt zich geen voorstelling te kunnen maken van God. Die ruimte moet je openlaten voor God zelf. Je kunt in de liefde tussen mensen God zien maar sommige mensen hebben wel een erg concreet beeld van God. Veel Amerikanen doen alsof ze God van binnen en van buiten kennen, alsof ze hem in hun broekzak hebben. Ook daarom zal Robinson wel zeggen dat ze zich geen beeld van God kan maken. Zij laat elke vorm van mysterie overeind staan. Zij ziet het leven als een prachtig raadsel. Dat grijpt me aan.
Ik raad het boek iedereen aan en dan is het het beste om alle beelden van God en religie even thuis te laten en het boek zo blanco mogelijk te lezen. Robinson vraagt om een zo bescheiden mogelijke manier van weten en zo min mogelijk van uit theorieën. Geef je daaraan over als je het boek gaat lezen. Het dwingt je tot overgave.”
-------------------------------------------
Marilynne Robinson, ‘Lila’, Singel Uitgeverijen, 268 blz., € 8,-
Liesbeth Goedbloed, ‘Broeder Ezel’, Mozaïek, 192 blz., € 20,99
Maak meer verhalen mogelijk met een donatie
