Nieuwe Jonge theoloog des vaderlands Mark de Jager: "Theologie lijkt absurd genoeg om interesse te wekken"

“Ik wil me wel mengen in het publieke debat, maar een theoloog is geen politicus. Ik zie mezelf niet op de barricades staan in Den Haag. Ik wil eerder depolariseren en de motieven van mensen begrijpen”, zegt Mark de Jager (26), de nieuwe Jonge theoloog des vaderlands.

Door Cees Veltman

Ben je verrast over de aanwijzing tot Jonge theoloog des vaderlands?

“Ja, ik ben een doorsnee theologiestudent en heb geen indrukwekkend levensverhaal zoals Samuel Lee die Theoloog des vaderlands is geworden. Ik ben opgegroeid in Nunspeet binnen een PKN-gemeente. Daar zit de kerk nog vol, heel anders dan hier in Groningen waar je blij mag zijn als er vijftig mensen komen, maar het is wel een prettig gevoel dat je het met elkaar moet doen. Groningen is heel anders, het is de meest geseculariseerde stad van Nederland, niet Amsterdam want daar zijn veel migrantenkerken actief, zoals die van Samuel lee.

Het was fijn om op de Veluwe op te groeien, maar op een gegeven moment wilde ik het geloof dat ik had meegekregen wel een keer kritisch bevragen, ook wetenschappelijk. Dat heeft me gemotiveerd om theologie te gaan studeren. Het mooie van theologie is dat dat je de studie ook op jezelf kunt en moet betrekken. Bovendien heb ik in de kroeg, bij de kapper en op de universiteit nu gespreksstof genoeg. De gemiddelde Nederlander vindt theologie absurd genoeg om erin geïnteresseerd te zijn.”

Wat is de kern van het geloof volgens jou, liefde?

“Voor mij is dat genade. Het hangt niet van ons mensen af wat onze waarde is. Die waarde ligt in Christus. Het begrip liefde is wel heel belangrijk voor het geloof, maar het is te abstract om het als kern van het geloof te noemen.”

"Het hangt niet van ons mensen af wat onze waarde is. Die waarde ligt in Christus"

Ga je je mengen in het publieke debat, bijvoorbeeld als politici als Wilders en Baudet iets zeggen over de samenleving?

“Het is een uitdaging om me daarin te oefenen want daar ben ik in mijn opleiding niet in getraind. Wilders en Baudet, maar ook Klaver doen veel uitspraken die voor theologen interessant zijn. In de Nacht van de theologie kregen we de stelling voorgelegd: God is links. Dat is een heel leuke stelling, juist omdat je daarover kunt zeggen dat God niet links is, maar ook niet rechts. Wilders en Baudet claimen de joods-christelijke cultuur belangrijk te vinden. Als je vraagt waar dat in de praktijk op neer komt, praten ze alleen over de waarde van de Nederlandse identiteit en de waarde van het gezin. Maar het christelijke geloof omvat veel meer dan dat, ook linkse waarden zoals gelijkheid, opkomen voor de zwakken en gastvrijheid voor vreemdelingen. Heb je naaste lief, dus ook moslims. Je kunt niet zomaar iets uit de christelijke traditie kiezen wat jou als politicus goed uitkomt, het gaat om het totale pakket. Het is toe te juichen dat christelijke waarden weer op de politieke agenda staan, ook medisch-ethische kwesties waar ik bij Klaver twijfels over heb, als het gaat om de beschermwaardigheid van het leven.

Debatteren is prima, maar als theoloog heb ik ook de taak om te depolariseren en om te onderzoeken waar de standpunten van links en rechts op zijn gebaseerd. Zo kun je wat scherpte uit het publieke debat wegnemen. Dat hoop ik dit jaar een beetje te kunnen leren. Tegelijkertijd moet ik zeggen dat een theoloog geen politicus is. Ik zie mezelf niet op de barricades staan in Den Haag om voor bepaalde standpunten op te komen.”

Zie je overeenkomsten tussen jou en Samuel Lee?

“Ja maar ik zeg dat met een zekere schroom, want hij heeft veel meer levenservaring en wijsheid dan ik. De manier waarop hij mensen met elkaar weet te verbinden, vind ik heel erg gaaf. Daar wil ik me wel aan spiegelen. Zo wil hij hier in Groningen de slachtoffers van de aardbevingen bezoeken. We zijn van plan dat samen te gaan doen.”

Een theoloog weet hoe scheiding tussen mensen kan ontstaan, schreef je, maar ook hoe hij daar iets aan kan doen.

“Ik wil eraan bijdragen dat we tegenstellingen tussen mensen beter gaan begrijpen. Ook een IS-strijder heeft zijn motieven. Dat kunnen moreel verwerpelijke motieven zijn, maar die motieven en waarden moeten we wel zien te doorgronden. Als we hem willen deradicaliseren werkt het niet als we beginnen met hem te veroordelen. Dat geldt ook voor de meningsverschillen tussen de kerken. Ik heb een aantal huisvieringen meegemaakt van de Groningse bisschop Van den Hout. Ik was niet bekend met de rooms-katholieke traditie. Ik heb gezien dat die traditie veel meer snapt dat het christendom geen Nederlandse uitvinding is, maar een wereldwijd fenomeen. Terwijl de protestantse kerken scheurden, hebben de katholieken de wereldwijde oecumene op het oog gehad. Wij zijn in West-Europa een uithoek van het christendom dat wereldwijd groeit.”

"Ook een IS-strijder heeft zijn motieven"

Jezus was niet links en niet rechts, maar wel radicaal?

“Ja, dat verliezen we een beetje uit het oog. Dat komt omdat er een zekere schaamte bestaat om voor het geloof uit te komen. De oudere generatie gelovigen had te maken met een kerk die het altijd beter wist en wil daar nu niet te veel over vertellen. De jongere generatie vindt het wel interessant als je zegt in Jezus te geloven. Waar sta je dan eigenlijk voor? Die generatie vraagt naar authenticiteit.

Soms zijn we in Nederland een beetje gezapig geworden. Als de kerk vol zit, is het supergemakkelijk om christen te zijn. Het is dus wel goed om je af te vragen: wat staat er eigenlijk voor mij persoonlijk op het spel? We hoeven niet al ons bezit te verkopen om Jezus te kunnen volgen. De context is nu anders dan in zijn tijd. We kunnen er wel over nadenken wat ons geloof ons nu eigenlijk kost. Ons uitgavenpatroon mag vaak best radicaler ten goede komen aan anderen die het minder goed hebben. Het is een uitdaging om te bedenken wat je voor anderen over hebt.”

Welke theologen en filosofen spreken je het meest aan?

“Een dominee die mij nog een beetje mentort, adviseerde mij om er twee uit de velen uit te kiezen, niet zozeer omdat ik het met hen eens zou zijn, maar als een soort gesprekspartner. Ik denk dan aan Augustinus met zijn: ‘Heb lief en doe wat je wilt’ en: ‘Mijn ziel is onrustig totdat het rust vindt in God.’ Hij was een grote spirituele denker. Ik denk ook aan de schrijver C.S. Lewis wiens gedachten ook voor nu relevant zijn bijvoorbeeld als het gaat over maakbaarheid. En aan de Amerikaanse schrijver Eugene Peterson die zelf de Bijbel heeft vertaald en zich afvraagt hoe je als dominee of pastor geestelijk gezond kan blijven.”

Droom je van één wereldreligie?
“Binnen het christendom droom ik wel van eenheid. Het gesprek tussen de religies is ook een goede zaak. Met moslims kom je als christen een heel eind. Tegelijkertijd denk ik dat het christendom staat of valt met het geloof in Christus. Dat is een probleem in het contact met niet-christenen. Met moslims delen we als christenen soms meer dan met niet-gelovige Nederlanders, zoals het geloof in één God, de God van Abraham, Izaäk en Jakob.”

Je hoort moslims zelden over Jezus spreken, klopt dat?

“Ze zien Jezus niet als God, maar je kunt wel over hem praten. Soms lezen moslims de Bijbel beter dan christenen, zo bleek bij contacten met Amsterdamse jongeren  er een kennisachterstand te bestaan bij de christelijke jongeren.”

Jezus zoon van God, maar zijn we niet allemaal zonen en dochters van God?

“Jawel, maar dan bij de gratie van het feit dat Jezus de zoon van God is.”

Waar denk jij aan bij de ‘wederkomst’ van Christus? Gaat het om iets in de toekomst of over nu? Je zou overal waar liefde opbloeit als zijn wederkomst kunnen beschouwen.

“Het idee dat het om iets ver weg gaat en iets dat van buiten komt waar we nu niets mee kunnen, is niet goed denk ik. Alsof het niets zou uitmaken wat je doet omdat het straks toch allemaal wordt rechtgezet. Zo spreekt de Bijbel hier niet over en zo geloof ik er zelf ook niet in. Tegelijkertijd geloof ik niet in de maakbaarheidsgedachte dat wij met elkaar Gods koninkrijk kunnen bouwen. Dan neem je het feit van de gebrokenheid van deze wereld onvoldoende serieus. Er is veel in de wereld dat kapot is. Wereldwijd komen er dagelijks twintigduizend kinderen om van de honger.

"Ik geloof niet in de maakbaarheidsgedachte dat wij met elkaar Gods koninkrijk kunnen bouwen"

Ik denk zeker dat we de opdracht hebben nu al te werken aan een wereld zoals God die heeft bedoeld, maar het is voor mij een geruststellende gedachte dat er een moment zal komen dat de wereld echt wordt gered en dat het kwaad zal worden veroordeeld. Het is niet zo dat, als wij nu maar allemaal ons best doen, de wereld gered zal worden. Je participeert als christen in de missie die God heeft met de wereld. Dat idee neem ik graag over van de katholieke traditie, maar wij staan op de tweede plaats met wat wij doen. God heeft wel het goede in ons gelegd. Daarom noem ik de genade als kern van het geloof.”

Welk godsbeeld heb je? Het beeld van Gods geest tussen mensen?

“God is volgens mij iets externs aan de mens, een externe factor met wie je een relatie kunt aangaan. In die zin ben ik klassiek gereformeerd.”

Waar word je blij van, waar word je boos over?
“Ik word blij als ik merk dat het christendom, dat al zo oud is, mensen nog steeds kan inspireren en dat je in gesprekken daarover verder komt.  En boos? Ik word niet zo snel boos. In Nederland lijkt het wel: hoe meer we hebben, hoe meer we klagen. Maar het lekkere van het christelijk geloof is wel dat je mag klagen.

"Misschien is het wel tijd voor een theologie van de woede"

In de Psalmen spat de boosheid er soms af. Misschien is het wel tijd voor een theologie van de woede. De Amsterdamse theoloog Rikko Voorberg schreef het boek ‘De dominee leert vloeken’. Hij vraagt aandacht voor woede en klagen in de theologie. Ik word zelf boos van onrecht, vooral als het gebeurt in naam van het christendom. Waar ik heel chagrijnig van kan worden is van het antwoord dat Geert Wilders gaf op de vraag wat voor hem de kern van de joods-christelijke traditie is: eigen volk eerst. Dat heb ik nog nooit gehoord als joods-christelijke waarde.”

Je hoeft jezelf niet weg te cijferen, want je bent zelf niet minder waard dan een ander?

“Nou als christen is het wel je opdracht jezelf te geven aan de ander en aan de mensheid zoals Jezus dat deed. Je zet jezelf dus wel op de tweede plaats. Maar er hangt een nieuw soort zelfbewustzijn in de lucht. Theologiestudenten zijn klaar voor een nieuwe rol. Jonge theologen hebben een verhaal. Worden treurenden echt getroost? Wordt honger naar recht werkelijk verzadigd? Is het echt zo dat vredestichters kinderen van God worden genoemd? Hoe dan? Zo’n confronterend verhaal roept weerstand op, maar juist door eerlijk te spreken over God, raken mensen geïnteresseerd.”