Om IS te verslaan moeten we het weer over idealen hebben

Onze strijd tegen Islamitische Staat, is een strijd van idealen, waarden en ideeën, meent Ralf Bodelier. En die strijd start in ons onderwijs. Worden daar nog waarden en idealen gedoceerd? Of laten we dat over aan Al-islaam.com, waar vmbo'er Mohammed dag na dag kan lezen dat hij kans maakt op het paradijs, hoe vaak hij in Nederland ook wordt afgeserveerd als kutmarokkaan?

Door Ralf Bodelier

Vanzelfsprekend kan ‘Islamitische Staat’ worden verslagen. De amper 20 duizend amateursoldaten, gerekruteerd uit maar liefst 80 landen, zijn uiteindelijk geen partij voor de machtige coalitie met hun commando’s, inlichtingendiensten, F16’s en tomahawks. En dat geldt desgewenst ook voor Boko Haram, voor Al Shabaab, voor Jabhat al-Nusra en al die andere islamitische terreurgroepen. Maar een militaire overwinning zal van korte duur zijn. Uit de as van IS of al-Nusra zullen weer nieuwe organisaties verrijzen. Deze zullen opnieuw duizenden strijders uit tientallen landen aantrekken. Ook zij zullen vele duizenden de dood injagen. Deze wereldwijde sympathie voor IS is niet alleen levensgevaarlijk. Ze zou ons ook aan het denken moeten zetten.

Idealen

Wat is er toch in de meer dan 4000 jonge, Europese moslims gevaren dat ze huis en haard verlaten om te vechten voor IS? En wat is er gebeurd met vele honderdduizenden moslims die deze stap niet zetten, maar wel bewonderend naar deze strijders opkijken? Waarom zijn wij er niet in geslaagd om onze landgenoten te overtuigen van idealen als vrijheid van godsdienst, van mensenrechten, van democratie en respect voor andersdenkenden? 

Ik stel mezelf deze vraag op een avond dat ik mijn dochter op 3-vmbo overhoor voor haar proefwerken Duits en scheikunde. Het proefwerk Duits bestaat uit het leren van woorden en naamvallen. En scheikunde uit het van buiten leren van het periodiek systeem. Het is kennis die ze láter, misschien, hopelijk, nodig heeft om een vervolgopleiding te doen, een baan te vinden en een inkomen te verdienen. Maar het heeft weinig te maken met het volle leven hier en nu. Het heeft weinig of niets te maken met het feminisme van actrice Emma Watson, met de Ebola-epidemie, met de humanistische koers van paus Franciscus, met de opmars van ISIS en de verlamming van de Veiligheidsraad. Laat staan dat mijn dochter op school wordt geïnspireerd door idealen over een rechtvaardige samenleving, dat ze wordt aangezet om politiek actief te worden of dat iemand haar meeneemt in de wereld van filosofie, religie, levensbeschouwing, kunst en cultuur.

Ik stel me een leeftijdsgenoot van mijn dochter voor en noem hem Mohammed. Ook hij zit op 3-vmbo, maakt zijn proefwerken Duits en scheikunde en ook in zijn klas gaat het maar zelden over IS, over democratie, over mensenrechten, over Emma Watson of over internationale politiek. Maar op zijn smartphone bekijkt hij filmpjes over het weigeren van donkere jongeren in discotheken. Mohammed vreest dat niemand hem een stageplaats of vakantiebaantje zal gunnen. Bij het avondeten hoort hij zijn opa vertellen over de warme saamhorigheid onder moslims en de poëtische schoonheid van de Koran. De God van de Koran denkt niet in kleuren en rassen, zegt hij. Op Al-islaam.com leest Mohammed dat hij kans maakt op het paradijs, hoe vaak hij in Nederland ook wordt afgeserveerd als kutmarokkaan. Wanneer hij ‘s avonds naar Al Jazeera kijkt, ziet hij hoe Israël de Gazastrook bombardeert. En hij hoort zijn grootvader uit de koran citeren. ‘O moslim, hier is een jood, kom en dood hem’.

'Burgerschapsvaardigheden'

Waartoe voeden wij onze jongeren eigenlijk op? Waarom verplichten wij hen om jaar in, jaar uit naar school te gaan? Doen we dat enkel om hen af te richten voor de arbeidsmarkt? Of willen we hen voorbereiden op een leven als kritische, betrokken en democratische burgers? Het antwoord is bekend. Van middelbare school tot universiteit gaat het allang niet meer over waarden, ideeën en idealen. En dat terwijl nét jonge mensen op zoek zijn naar waarden, terwijl net zij verlangen naar nieuwe ideeën en zich maar al te graag willen laten bezielen. Uit een groot onderzoek naar de ‘burgerschapsvaardigheden’ van 38 landen, bungelen Nederlandse 14-jarige scholieren volledig onderaan. Onze, Nederlandse scholieren weten maar amper hoe de democratie werkt, ze zijn vrijwel niet geïnteresseerd in politiek, ze voelen zich niet geroepen zich op latere leeftijd in te zetten voor de maatschappij en ze hechten opvallend weinig waarde aan de rechten van minderheden.

Welke volwassenen, behalve, hopelijk, hun ouders, gaan nog wél met jongeren over deze thema’s in gesprek? Wie verder, vertelt mijn dochter dat het belangrijk is om voor andere mensen op te komen, om zich politiek te engageren, naar het journaal te kijken en zich te verdiepen in klimaatverandering en feminisme? Wie pakt Mohammed onder de arm en leert hem over het verschil tussen democratie en tirannie? Wie leest hem voor uit Multatuli en neemt hem mee naar het Milieucafé of naar een raadsvergadering?

Democrats are made, not born, schreef de grote pedagoog John Dewey. Om vrijheid, humaniteit en democratie te kunnen waarderen, moet je op zijn minst weten waarvoor zij een alternatief vormen. Wie geen kennis kan nemen van de grote denkbeelden, dromen en waarden onder de westerse samenleving, kan zich er ook niet bij betrokken voelen. Wanneer het ons niet meer lukt om ons onderwijs weer op te laden met onze waarden en idealen, dan zal dit vacuüm steeds vaker worden gevuld met kwaadaardige ideologieën waaronder die van het islamitisch terrorisme.

Ralf Bodelier is hoofdredacteur van het Wereldpodium in Tilburg en gaf afgelopen jaar gastlessen op 15 scholen voor middelbaar en hoger onderwijs. Zie ook: www.ralfbodelier.nl.