NB: er is geen aanmelding meer mogelijk voor dit online event.
In onze samenleving lijkt te gelden: wie het druk heeft, heeft het gemaakt in het leven. Maar is een overvolle agenda werkelijk waar het in het leven om draait? Goede ideeën en nieuwe inzichten verschijnen volgens Hermsen vaak op momenten waarop we rust nemen en de kloktijd uit het oog verliezen.
Gezichten van de tijd
Wat is tijd en hoe gaan we ermee om? Een moeilijke vraag die ons al eeuwenlang bezighoudt. Sinds de oudheid wordt er een onderscheid gemaakt tussen het meten van tijd en het ervaren van tijd. “De Griekse filosofen hadden een benaming voor de twee gezichten van de tijd", vertelt Hermsen. "De chronologische, meetbare tijd, wordt gepersonifieerd door de Griekse god Chronos. Later verwijst hij ook naar de universeel geldende kloktijd, die van buitenaf wordt gedicteerd en sinds de 19e eeuw als maatstaf voor de loonarbeid geldt. Zijn kleinzoon heet Kairos, die door de Griekse filosofen als de 'ware tijd' en ook als het juiste ogenblik of de juiste timing wordt beschreven, belangrijk voor het beoefenen van muziek, dichtkunst en retorica, maar ook voor het nemen van de juiste beslissing op het juiste moment."
"Kairos is een intermezzo op de voortrazende kloktijd, een aandachtsvolle tijd, waarbij een moment soms een eeuwigheid lijkt te duren. Het is het gezicht van de tijd dat ook wel 'sacraal' genoemd werd, omdat hij voor inzicht, verdieping en verandering kan zorgen. In het Kairos interval denk je niet aan het meten of hebben van tijd, maar ben je als het ware zelf tijd geworden. Deze tijd voelt niet krap aan, maar valt zogezegd in ruimere plooien om je heen. Je leeft meer in plaats van dat je wordt geleefd. Je gaat bijvoorbeeld zo op in de muziek of in een vertelling, dat je het opdrijvende karakter van de kloktijd vergeet"
“Wat ons als mensen te doen staat, is om Chronos en Kairos beter met elkaar in balans te brengen, en de kunst kan ons daarbij helpen. Chronos wordt altijd met een zandloper afgebeeld, maar Kairos houdt een weegschaal in de hand. Het gaat erom beide gezichten van de tijd goed in evenwicht te houden. Als de schaal te veel op de Chronos doorslaat, dan raken we op drift, oververmoeid en van ons zelf vervreemd. Dan hollen we van hot naar her en rennen dan aan onszelf voorbij." We moeten ook de Kairos tijd, de momenten van rust, inspiratie en aandacht een plek in onze samenleving én in ons leven gunnen, vindt Hermsen. “Maar de schaal mag ook niet te veel naar Kairos doorslaan, want dan raken we van de wereld vervreemd en kunnen we er geen deel meer van uitmaken."
Balsem voor de ziel
Hoe kunnen we de innerlijke tijd van Kairos ervaren? Dat is precies de vraag die Hermsen in haar nieuwste essaybundel Ogenblik en eeuwigheid behandelt. “In dit boek onderzoek ik hoe muziek, verhalen en beeldende kunst ons de Kairotische tijd doen ervaren. Maar ook mythen en sagen, religieuze teksten en cultureel erfgoed kunnen helpen ons tijdsbewustzijn te verbreden en te verdiepen. Een muziekstuk als de Mattheuspassion bijvoorbeeld weet veel mensen te raken en wordt als een balsem voor de ziel ervaren. Als je echt opgaat in die muziek, ervaar je geen stress of vervreemding meer, maar raak je op het wezenlijke van de menselijke conditie betrokken. Dat geldt ook voor de schilderijen van Rothko of de romans van Virginia Woolf.”
Hoe komt het dat het luisteren naar een verhaal of een muziekstuk ons zo’n heel andere tijdservaring aanbiedt dan wanneer we hard aan het werk zijn? Onze innerlijke ervaring van tijd speelt daarbij een rol. “De kloktijd is een universeel geldende tijd, die je van buitenaf wordt opgelegd. Wanneer je muziek luistert of een verhaal leest en geen externe doelen nastreeft, word je je van de gelaagdheid van tijd bewust, die zich bijvoorbeeld in mijmeringen en herinneringen manifesteert.” Hermsen pleit ervoor dat we de handen ineen slaan. "Verhalenvertellers, filosofen, kunstenaars, musici en theologen kunnen tegenwicht bieden aan deze sterk 'vereconomiseerde' en jachtige tijd. Gezamenlijk kunnen zij momenten van rust bieden en het evenwicht tussen tijd hebben en tijd zijn herstellen. Juist in deze tijd moeten we onze verbeeldingskracht, kritische vermogens en creativiteit inzetten voor een betere wereld.”
Lees meer over Joke Hermsen
