Ontmoeting vanuit Geweldloze Communicatie

“Mochten mensen toch eens een dialoog aangaan! Mochten de politici toch eens samen aan tafel gaan zitten en het gesprek aangaan! Mensen moeten gaan communiceren!” Maar communicatie is nu juist het probleem, stellen Corrylaura van Bladel en Christophe Monsieur. Er is niet zozeer een gebrek aan communicatie. Gebabbeld wordt er genoeg! Zij pleiten voor het model van de Verbindende Communicatie dat oordelen vertaalt in waarnemingen en vraagt om empathie voor jezelf en de ander.

Door Corrylaura van Bladel en Christophe Monsieur o.p.

In geval van conflicten wordt communicatie al heel snel gezien als oplossing. Maar vaak is de communicatie juist het probleem: het probleem ligt in het gebrek aan fundamentele kennis en vaardigheden om tot een echte dialoog te kunnen komen.  Of zoals Thich Nhat Hanh het zegt: “Voor een echte dialoog is het nodig bereid te zijn beïnvloed te worden." Anders hebben we namelijk een monoloog, zijn we aan het overtuigen, hebben we winnaars en verliezers en komen we in een vicieuze cirkel terecht.

Een echte dialoog staat voor een uitwisseling in twee richtingen, waarbij er gesproken wordt over eigen waarden, maar waar men ook kan luisteren naar wat belangrijk is voor de ander. En laat nu net daar de  schoen wringen. De taal die de meesten hebben geleerd, is die van schuldinductie: wat is er mis met iemand? Met mezelf? Wie is de schuldige? Wie moet gestraft worden? Wie mag beloond worden? En dat zit niet alleen in ons praten, ook ons denken en luisteren is doorspekt van die schuldinductie. Is er dan een andere manier mogelijk om tot echte, wederzijdse dialoog en verbinding met elkaar te komen? We geloven dat Geweldloze Communicatie daartoe een bijdrage kan leveren en op meerdere terreinen helpend kan zijn, zoals in het begrijpen van jezelf en anderen, het evalueren en geven van feedback die bijdraagt aan groei, het hanteren van moeilijke gesprekken, het bijdragen aan communicatie die verantwoordelijkheid en innerlijke motivatie vergroot, het ontwikkelen van de vaardigheid in conflicthantering.

Visie en praktijk

Verbindende of Geweldloze Communicatie werd ontwikkeld door de Amerikaanse psycholoog Marshall B. Rosenberg (1934-2015) die zich liet inspireren door zijn land- en vakgenoot Carl Rogers (1902-1987). Dit gedachtegoed heeft een wereld voor ogen waarin ieders behoeften ertoe doen en waar conflicten vreedzaam opgelost worden. Geweldloze Communicatie in het dagelijkse leven heeft als doel ons vermogen om een diepgaander en wederkerig begrijpen van behoeften te vergroten, wat een respectvolle dialoog en samenwerking zal bevorderen.

Als we een communicatieproces inzetten waar kwaliteiten als eerlijkheid en empathie versterkt worden, bouwen we op een zodanige manier aan vertrouwen dat het kan leiden tot wederzijdse groei en ontwikkeling.

Geweld is ieder gebruik van dwang om mensen dingen te laten doen. Geweld is ook ieder systeem dat mensen discrimineert en een belemmering vormt om mensen gelijkwaardige toegang te geven tot middelen en gerechtigheid. (Marshall B. Rosenberg)

Proces en werkmodel[1]

Waarneming

De eerste stap in het proces van Geweldloze Communicatie gaat over het onderscheid maken tussen enerzijds waarnemingen en anderzijds oordelen en interpretaties.

Waarnemen betekent dat we feiten – wat we observeren/zien/horen/proeven, herinneren of denken – beschrijven. Het leidt gemakkelijk tot misverstanden als we wat echt gebeurt vermengen met onze reactie daarop. Dat kan de ander triggeren om in de verdediging te schieten of in de aanval te gaan.

Als we observeren en een heldere beschrijving geven van datgene waarop we reageren, vergroten we de kans op een gemeenschappelijk speelveld voor de dialoog. Bijvoorbeeld:

Gevoel

Ons bewust zijn van onze gevoelens en hun rol in communicatie begrijpen, is de tweede stap in het proces van Geweldloze Communicatie. Onze gevoelens zijn signalen die van ons vragen om onze aandacht te focussen op wat we nodig hebben. We voelen ons misschien rustig, blij of trots – wat ons komt vertellen dat we bijvoorbeeld een keuze die we maakten, willen vieren. Gevoelens als angst, teleurstelling en irritatie signaleren andere belangrijke behoeften die onze aandacht vragen.

Mensen maken soms een onderscheid tussen eerder ‘positieve’ of eerder ‘negatieve’ gevoelens, maar binnen Geweldloze Communicatie zijn alle gevoelens gelijkwaardig. Ieder gevoel leidt ons immers naar een behoefte die onze aandacht vraagt. Een woordenschat voor gevoelens kan bijdragen aan ons zelfbewustzijn, en luisteren naar onze gevoelens vergroot de kans op weten wat onze behoeften zijn en hoe ermee om te gaan/hoe ernaar te handelen.

Behoefte

In het hart van Geweldloze Communicatie gaat het om bewustzijn van waarden en behoeften die ons leven verrijken. Behoeften worden gezien als een innerlijke energie die ons op elk moment al dan niet bewust tot handelen beweegt. Behoeften verbinden mensen. Het is via de behoeften dat we wederzijdse erkenning en begrip kunnen bereiken.

De analytische en statische taal die zeker de westerse cultuur eigen is, is dan wel efficiënt maar hij zorgt er ook voor dat we de verbinding met onze behoeften kwijt geraken. Geweldloze Communicatie helpt onze vaardigheid te vergroten in het herkennen en uitdrukken van onze eigen behoeften, evenals het afstemmen op de behoeften van anderen.

Door de verschillende manieren waarop we proberen onze behoeften te vervullen, kunnen we in conflict geraken. Wanneer onze behoeften begrepen worden, verkrijgen we een dieper begrip, wat de kans op creatieve oplossingen vergroot.

Als we onze eigen behoeften niet waarderen, zullen anderen dat ook niet kunnen. (Marshall B. Rosenberg)

Verzoek

Het bewustzijn van behoeften brengt ons in een positie van eigen ‘vermogen/kracht’. Als we vanuit die positie van 'kracht' willen handelen, is het nodig ons bewust te zijn van concrete handelingen die leiden tot het vervullen van behoeften. Het is dus van wezenlijk belang dat we heldere verzoeken kunnen formuleren. De focus in de vierde stap is het vergroten van samenwerking door helder te maken wat we willen dat wie doet en wanneer. Zonder die helderheid laten we het aan anderen over om te raden en in te vullen wat we nodig hebben, wat gemakkelijk tot misverstanden kan leiden.

Twee verzoeken kunnen bijdragen aan verbinding in een gesprek: Je kunt de andere persoon uitnodigen om te reageren op wat je gezegd hebt, en je kunt de ander vragen te zeggen wat hij of zij begrepen heeft van wat jij zei.

Aangezien een verzoek betekent dat we open staan voor verschillende meningen of wensen, is het ook belangrijk het onderscheid te maken met een eis. Een ‘vraag’ die eerder vanuit een ‘eisende energie’ gesteld wordt, kan de indruk geven dat de ander geen keuze heeft.

Empathie en eerlijkheid

Geweldloze Communicatie legt de nadruk op de waarde van eerlijk spreken en empathisch luisteren als basis voor een respectvolle interactie. Door ‘eerlijk spreken’ af te wisselen met ‘empathisch luisteren’ naar de ervaring van de ander, kunnen we het soort contact opbouwen dat de essentiële basis vormt voor dialoog, vertrouwen, motivatie en samenwerking. De verheldering van onze verschillende behoeften is een vereiste om samenwerking en oplossingen te kunnen creëren, en kan dat dan zelfs in de moeilijkste conflicten.

Geweldloze Communicatie is geen techniek of model om ‘goede’ gesprekken te voeren of om mensen te brengen waar wij ze graag zouden hebben. In de eerste plaats is het – zoals het thema van dit nummer aangeeft – een levenshouding die erop vertrouwt dat een wereld mogelijk is waar ieders behoeften vredevol en ten volle vervuld kunnen worden omdat ze universeel zijn: welzijn, gezondheid en voeding, vrede, stilte, verbinding en communicatie, liefde, wederkerigheid en erkenning, vrijheid, autonomie en spontaniteit, zorg, respect en eerlijkheid, enzovoort. Die universaliteit schept gelijkwaardigheid: we hebben allen behoeften en we kunnen allen bijdragen aan het vervullen van andermans behoeften.

In die zin draagt Geweldloze Communicatie bij tot een groter bewustzijn van wat levend aanwezig is in mezelf en in mijn medemens en ontstaat er ruimte voor de intentie om verbinding te scheppen en elkaars behoeften te begrijpen. Hierin spelen empathie en eerlijkheid een fundamentele rol. Geweldloze communicatie begrijpt empathie als het luisteren naar de gevoelens en behoeften die in mij (zelfempathie) of in de ander (empathie) leven, en eerlijkheid als het uitdrukken van de gevoelens en behoeften die in me leven. De dialoog die zo tussen personen ontstaat, schept verbinding en biedt de mogelijkheid om oplossingen te bereiken die allen geheel vervullen.

Gelijkwaardigheid

Het proces van Geweldloze Communicatie opent een weg die de mens verbindt met zijn/haar ware aard als mens. Vaak hebben opvoeding, cultuur of religie de mens op een bepaalde manier gevormd waardoor de persoonlijke verbinding met de eigen binnenwereld, met eigen gevoelens en behoeften moeilijk is geworden. Het herontdekken van onze ware aard opent een ruimte voor empathische verbinding met onszelf en de medemens. Geweldloze Communicatie is aldus gefundeerd in gelijkwaardigheid: aangezien alle mensen eenzelfde natuur hebben, aangezien ze dezelfde behoeftes kennen kan elke ontmoeting, elke dialoog vertrekken vanuit de keuze om elkaar als gelijkwaardig te zien in deze gedeelde menselijkheid.

Zulk een authentieke en gelijkwaardige dialoog opent ook op het perspectief van samenwerking tussen de partners betrokken in deze dialoog, want samen willen we zorg dragen voor de vervulling van onze en elkaars behoeften: zo groeit een nieuwe manier van met elkaar omgaan, waar eerbied en wederkerigheid kernervaringen zijn vanuit en met het oog op verbinding en empathie. We geloven dat dit bijdraagt aan een nieuwe wereld wanneer we bijdragen aan de verrijking van elkaars leven, wanneer elke partner vanuit empathie en mededogen, vanuit het hart niets moet (ont-moet) maar eerder luistert naar de gevoelens en behoeften die leven in elkeen, en dus in zijn gesprekspartner en in hemzelf. Zo kan de mens de keuze maken om in alle vrijheid, van harte bij te dragen aan dit groter geheel.

In christelijke termen zou men kunnen zeggen dat dit hele proces – net omdat het een proces is – bekering vraagt, niet in de zin van een ommekeer, als terugkeer van waar ik kom alsof ik me van iets of iemand zou afgekeerd hebben en er naartoe moet terugkeren, maar bekering als verandering, transformatie, metanoia: het nieuwe hart en de nieuwe geest waar de profeten over spreken, een geest die aandacht heeft voor wat hier en nu levend aanwezig is, een hart dat luistert naar een ander hart[2]. Over de verschillen van religie en overtuigingen heen kunnen gesprekspartners hier een gemeenschappelijke bodem vinden voor dialoog en ontmoeting, niet in het overtuigen of bekeren van de ander, niet in de veilige afstand waardoor de andere me niet raakt maar in de gemeenschappelijkheid van onze behoeften, in het gemeenzame van onze ene menselijke natuur. Hierdoor wordt ook duidelijk dat religie zich op het niveau van de strategie bevindt – in de betekenis die Geweldloze Communicatie aan deze term geeft, namelijk een manier, een middel om een behoefte te vervullen. De ware ontmoeting die een authentieke dialoog voor ogen heeft zal over deze strategie heen naar de harten en de behoeften luisteren.

Oordelen vertalen in waarnemingen en elkaar ontmoeten vanuit empathie, is een intense innerlijke weg. Het is de weg die Jezus ging en zovele andere spirituele figuren uit alle tijden, het is de weg die ook vandaag vrouwen en mannen inspireert om de wereld te beïnvloeden. Op die manier worden de persoon, de gemeenschap waartoe hij/zij behoort en zelfs de gehele maatschappij en de structuren van religies, politiek en economie doordesemd van verbinding en kan het leven als interafhankelijkheid ten volle geleefd worden. Zoals elke authentieke dialoog is Geweldloze Communicatie dus geen lachertje of iets voor zweverige, verlichte zielen. Marshall Rosenberg verwoordde het als volgt:

Geweldloze Communicatie is dus gewoon een uiting van liefde zoals ik die opvat. In die zin is het vergelijkbaar met de joods-christelijke idee ‘Heb je naaste lief als jezelf’ en ‘Oordeel niet opdat je zelf niet geoordeeld wordt’.[3]

Geweldloze Communicatie geeft hoop voor een wereld in vrede. Wij ervaren dat verbonden zijn met waarden en behoeften ons versterkt in het maken van goede keuzes en de relaties creëert waar we naar verlangen. We zijn enorm geïnspireerd door Geweldloze Communicatie – de combinatie van eenvoud en diepgang, visie en toepassing. We geloven in een dagdagelijkse empathische benadering om een beweging van welzijn en ontwikkeling te bewerkstelligen. We hopen dat deze inhoud voor vele anderen ook betekenisvol en inspirerend kan zijn.

---------------------------------

Literatuursuggesties:

Marshall B. Rosenberg, Geweldloze Communicatie. Ontwapenend, doeltreffend en verbindend, Lemniscaat, 2014.

Marshall B. Rosenberg, Geweldloos Communiceren, hoe doe je dat?, Lemniscaat, 2014.

Marshall B. Rosenberg, Gelijk hebben of gelukkig zijn? Gabriele Seils in gesprek met Marshall B. Rosenberg, De Zaak, 2015.

Marshall B. Rosenberg, De taal van de vrede, De Zaak, 2012.

Marshall B. Rosenberg, Levenverrijkend Onderwijs, De Zaak, 2009.

Thomas d’Ansembourg, Stop met aardig zijn. Wees echt, wees jezelf, wees eerlijk, Ten Have, 2015.

Justine Mol, De giraf en de jakhals in ons. Over geweldloos communiceren, Beter Leven, 2015.

Corrylaura van Bladel, SOS Conflict. Concrete werkvormen voor geweldloos opvoeden en begeleiden, Abimo, 2009

Corrylaura van Bladel werkte als onderwijzeres en begeleider van jongeren in scholen en andere contexten tot ze in 1997 het gedachtegoed van Geweldloze Communicatie leerde kennen, wat haar leven drastisch veranderd heeft. Ze integreerde GC in haar dagelijkse leven en besloot het te delen met alle geïnteresseerden. Ze focust daarbij op onderwijs, de gezondheidssector/hulpverlening en zowel profit als social profit organisaties in hun ontwikkeling naar meer zelfsturende teams. In 2012 ontving ze als eerste in Vlaanderen het certificaat van trainer vanwege het Center for Non Violent Communication. Ondertussen bouwde ze “Blabla - Huis voor verbinding” uit tot een organisatie met een achttal trainers en een drietal therapeuten die jaarlijks rond de 4.000 mensen bereikt. (www.blabla-blabla.be, [email protected])

Christophe Monsieur is norbertijn van Averbode. Hij ontdekte het gedachtegoed van Geweldloze Communicatie in 2013 en zoekt de brug te maken tussen Geweldloze Communicatie en evangelisch leven. ([email protected])

[1]     Zie Marshall B. Rosenberg, Geweldloze Communicatie. Ontwapenend, doeltreffend en verbindend, Lemniscaat, 2014.

[2]     Zie Albert Rouet, Croire, mais en quoi? Quand Dieu ne dit plus rien, Editions de l’Atelier, 2019, p. 16.

[3]     Marshall B. Rosenberg, Geweldloos Communiceren, hoe doe je dat?, Lemniscaat, 2014, p. 177.

[box type="shadow"]

Bron: Tijdschrift voor Geestelijk Leven, nr. 2020/2, themanummer:  Communicatie. Dialoog als levenshouding en praktijk.

Voor verdere informatie over TGL zie www.tgl.be. Besteladres Nederland: [email protected]. Besteladres België: [email protected]. Kosten per los nummer: € 8,50 plus verzendkosten.

[/box]