Rap voorbij

Marinus van den Berg was in Brugge twee dagen voordat Noord- en Zuid-Holland voor Belgen code rood kreeg. Hij vond bij boekhandel/uitgeverij Muurkranten het boek van kunstenaar Willem Vermandere, 'Als ’t maar geestig is'. "Willem Vermandere, die schrijft dat hij de kerk heeft verlaten en zo zijn geloof heeft gered, is in zijn werken en zijn teksten een vrij religieus mens die je voortdurend op het andere been zet."

Door Marinus van de Berg

“Het is rap voorbij", zei de conducteur op de trein van Brugge naar Antwerpen. Hij was 44 en leek me geen 'rapper'. Of hij Willem Vermandere kende? Die 80 jaar geworden kunstenaar, tekenaar, liedjeschrijver, troubadour, nomade uit die West-Vlaamse streek waar Vladslo ligt, met de rouwende ouders van Kathe Kolwitz op dat kleine kerkhofje en waar rouw-hoogleraar Manu Keirse vandaan komt. Ook de 24-jarige op weg naar Brecht had nooit van Vermandere gehoord en zij vermoedde haar ouders ook niet. Ze kende wel de zusters daar en hun klooster, waar ze als student op een klein kamertje rust had gevonden in haar examentijd.

De conducteur bedoelde dat bekendheid rap voorbij gaat. In deze tijd kun je bijvoorbeeld als een rapper door één uitspraak ineens bij iedereen bekend worden, maar het kan ook zo weer voorbij zijn. Hoelang blijven schrijvers, kunstenaar bekend? In het boek dat ik in die trein aan het lezen  en bekijken ben, noemt Willem Vermandere broeder Jozef Bossaert uit Habay-la-Vieille. Vermandere noemt Wallonië Walepays. Guido Gezelle emancipeerde het Nederlands tot een fruitige Vlaamse taal.

Kunst

Deze broeder Jozef was een Marist en in Nederland werden deze kloosterlingen frater genoemd. Ze waren te vinden in twee jongensinternaten (later ook meisjes) in Nijmegen, de Westerhelling en in Azelo, Maria Mediatrix. In Azelo was aan de muren in de studiezaal werk van deze broeder Jozef te zien en in Nijmegen woonde, leefde en werkte hij. Het was mijn eerste bewuste kennismaking met kunst en de frater die ons introduceerde zei steeds: je kunt er niet over discussiëren; je vindt het mooi of niet. Vreesde hij discussie? Ik wist als twaalfjarige nog niet wat ik er van vond. Ik kende de heiligenbeelden en de glas-in-loodramen uit de parochiekerk van Boerhaar bij Wijhe, maar wist niet of dat ook kunst was. Willem Vermandere heeft van broeder Jozef op het internaat zijn eerste tekenlessen gehad en ook de technieken van het etsen geleerd. Hij is hem er dankbaar voor.

Zestig jaar later ontmoet ik (2020) een oud-klasgenoot die uit Nijmegen kwam en die deze frater lang heeft gekend. Hij is zelf uiteindelijk geen frater geworden maar revalidatiearts, maar wel verbonden gebleven met enkele fraters zoals deze frater Jozef. Hij geeft me een ets van hem: het bezoek van de drie vreemdelingen aan het kind en zijn Moeder en Vader, waarvan de eenvoud en de vrede die dit uitademt me raakt.

Die eenvoud treft me ook in de etsen van Willem Vermandere die in mijn boek Als ’t maar geestig is te zien zijn. Eenvoud is ook de kleurenets van Maria die ik in juni dit jaar zag bij een medefrater van deze Jozef die nu in Nijmegen woont waar hij dag en nacht hulp nodig heeft. Die ets inspireert me tot een biddende tekst.

Humor

Willem Vermandere, die schrijft dat hij de kerk heeft verlaten en zo zijn geloof heeft gered, is in zijn werken en zijn teksten een vrij religieus mens die je voortdurend op het andere been zet. Dat doet hij ook in zijn boek De zeven laatste woorden. Wie geloof verwart met volgzame braafheid zal Willem Vermandere graag snel vergeten, maar er is kans dat zijn woorden en beelden blijven haken.

Humor is trouwens een van zijn medebroeders die steeds met hem meetrekt en die meelogeert als hij in Gent een paar dagen bij de Salesianen te gast is. Hij bewondert deze mannen van wat hij een uitstervend ras noemt. Intussen gedenkt hij ze. Hij noemt zichzelf een zanger die soms 'ambetant' is, een luis in de pels, maar zo, schrijft hij, moeten ze ook zijn, een dichter, een schrijver, een leraar, een priester, een politieker. Zout dus. “Schop de mensen een geweten als ze al te luizig worden.”

Storing

Over gewetensvorming gesproken. Wie invloed en macht heeft moet in zijn entourage weerwoord toelaten. Wie zijn positie vanwege leeftijd moet verlaten moet niet zijn eigen opvolging regelen. Tal van wijsheden in dit boek. Vermandere houdt niet van clichés maar zet steeds weer aan het denken. Vraag niet naar mijn leeftijd maar naar mijn geboortejaar vraagt hij. Weet waar en in welke jaar je geboren bent. Ken je geschiedenis.

“Het is rap voorbij…", zei de conducteur. Hij wist toen nog niet dat ik een uur vertraging zou oplopen vanwege een storing op station Antwerpen. Dit werd elke vijf minuten omgeroepen, zodat je van top-informatie kon spreken. Ik lees wat Vermandere schrijft over de storing. “God zij dank dat ik nog gestoord kan worden. Elk lied komt voort uit een storing die ge toelaat.”

De 24-jarige is maatschappelijk werker voor jeugddetentie en reist elke dag van Brecht naar Antwerpen. Ze vertelt me boeiend over de jongeren voor wie ze werkt. Ik vertel van gelijke jongeren die in Rotterdam bij Heilige Boontjes worden opgeleid tot barista en hun weg naar de toekomst zoeken en vaak ook vinden. Leef niet in een cocon schrijft Vermandere of wat ik, thuiskomend, op een dure boot in de haven zie staan: een bubbel. Kom uit je eigen bubbel en laat je storen.

Ook het uur op Antwerpen Centraal ging rap maar er bleef toch wat nagisten in mijn ziel. Wie en wat blijft er nagisten? Die broeder Jozef Bossaert gist nog na vanwege zijn werk. Hoe bewaren we religieus erfgoed zonder haar de musealiseren en te commercialiseren was een van de vragen bij mijn bezoek aan goede vrienden en bekenden in Brugge die het initiatief namen tot het project Sacred Books, waarover ik begin 2020 in De Bezieling schreef. Zal het werk van Willem Vermandere daar ook toe gaan horen? Het is werk dat niet rap voorbij gaat zoals ook het werk van frater Jozef Bossaert niet voorbij is.