Als kerkelijk betrokken theoloog heeft Marcel Poorthuis de nodige reserve bij de bijbellezing van vrije spiritueel Inez van Oord. Maar al lezend laat hij zich verrassen. Het boek blijkt een geslaagde samenwerking tussen buitenstaander Inez en haar broer, de theoloog Jos van Oord. Stilistisch een vondst. "Eerlijk en in zekere zin ontwapenend."
Door Marcel Poorthuis
Ben ik wel degene die dit boek moet recenseren? 'Ontdekking van vergeten verhalen', tja dat geldt niet voor mij de laatste veertig jaar. Ook de twee axioma’s uit de wereld van esoterische spiritualiteit: dat de institutionele religie niets heeft te bieden en dat de wetenschap (inclusief de theologie) alles wegrationaliseert, vind ik nogal bedenkelijk. Voeg daarbij dat ik overtuigd ben dat de zogenaamd individuele spirituele zoektocht geen verweer heeft tegen commerciële exploitatie en kuddegeest en mijn kritische positie is duidelijk.
Maar het boek dient ook nog geopend en gelezen te worden! En dan wordt iets anders zichtbaar: het gaat hier niet om objectief bedoelde informatie, maar om persoonlijke toe-eigening van de verhalen uit de Bijbel. En zoals bekend: de Thora heeft zeventig gezichten, dus hoe persoonlijker de zoektocht hoe boeiender!
Cadeautje
Allereerst valt de vormgeving op, artistiek en smaakvol en gezien de prijs van dit gebonden boek een cadeautje. Dan zijn de bijbelse verhalen voorzien van een persoonlijke mijmering: zouden Adam en Eva pas door goed en kwaad te kennen echt mens zijn geworden? Zodat de verdrijving uit het paradijs ook een soort van geboorte, uitgedreven uit de moederschoot is? Zonder meer een rijke observatie, waarbij de slang ook een ander karakter krijgt, als symbool van wijsheid zoals in oud-oosterse verhalen. En de slang in de woestijn heeft óók helende kracht.
En dan biedt dit boek nog een verrassing: er treedt een theoloog op die gaandeweg de trekken krijgt van een wijsheidsorakel (ook al krijgt hij niet altijd gelijk en laat hij zich op zijn beurt door Inez verrassen). Het gaat dan ook om broer Jos van Oord, een geslaagde samenwerking die natuurlijk ook een rehabilitatie van de theologie betekent! De lezer neemt dan graag de ietwat obligate moedergodinnen voor lief die onvermijdelijk de esoterie begeleiden (en intussen ook een vast onderdeel zijn geworden van het Amerikaanse fel anti-Roomse protestantse fundamentalisme).  Broerlief is een begenadigd uitlegger die zelfs het aanstootgevende zondvloedverhaal weet te interpreteren als een appèl aan ons om beter voor de aarde te zorgen. Maar de schrijfster vervult even welsprekend de rol van buitenstaander die die verhalen maar wreed en bizar vindt. Stilistisch een vondst: de theologische bron wordt volop gebruikt, maar de eigen vragen worden er niet door overwoekerd.
Nieuwe Testament
Ook het Nieuwe Testament krijgt in bloemlezing een behandeling, waarbij de vragen meer centraal staan dan de antwoorden. Het eigenaardige effect op mij is dat ik sterk de neiging heb om allerhande nieuwe verklaringen te bieden en die zelfs aan de schrijfster zou willen laten weten! Zo legt Inez uit dat Jezus schreef in het zand om niet definitieve oordelen te vellen: zand wordt uitgewist. Heel mooi, en ze had naar Achterberg kunnen verwijzen:
...de woorden lieten los
van hun figuur en brandden in de blos
waarmee zij heenging als een kind zo licht.
Zo geestelijk schreef Jezus zijn gedicht.
Maar ikzelf zie er ook een tafereel in dat door de filosoof Girard beschreven is: iedereen durft wel een ander in agressie na te bootsen, maar wie werpt de eerste steen? En mijn toevoeging: Jezus kijkt dan in het zand, omdat als hij de mensen aankijkt, hij ze beschaamt en alsnog agressie oproept!
Kortom, dit boek biedt telkens aanzetten die tot verdere verdieping aanleiding geven. De resten esoterie zijn niet het meest waardevol, het persoonlijke vragen stellen daarentegen des te meer. Het is wat het is: een persoonlijke zoektocht, eerlijk en in zekere zin ontwapenend als een sneeuwklokje dat een nieuwe lente aankondigt, maar ondanks de fraaie vormgeving heel kwetsbaar en teer blijft.
Inez van Oord, Rebible. Ontdekking van vergeten verhalen, uitgeverij Humanize en Kosmos 2017, 240 blz., € 24,99.
Marcel Poorthuis is hoogleraar interreligieuze dialoog aan de Tilburg School of Theology.
Maak meer verhalen mogelijk met een donatie
