Je rijk voelen met minder - Vasten helpt

Leni Cellini tracht haar ecologische voetafdruk zo klein mogelijk te houden. Ze probeert zo min mogelijk te kopen en leeft al enkele jaren veganistisch (puur plantaardig). Ze vervalt niet in een gevoel van armoede. "Ik ervaar de rijkdom en overvloed van alles rondom mij: de zonsondergang, vlinders in de tuin, een koelkast vol eten, vriendschappen, noem maar op. De laatste nieuwe smartphone zal me niet gelukkig maken." Vasten intensiveert die ervaring.

Door Leni Cellini

“Wat eet je dan?” Het moet zowat de meest gestelde vraag zijn aan veganisten. Als je vlees, vis, zuivel en eieren aan de kant laat staan, tja, wat blijft er dan nog over? Veel mensen kunnen zich er niets bij voorstellen, tenzij misschien een blaadje sla en tomaten. Wanneer ik dan toegeef dat ik ook geen fan ben van rauwkost, wordt de verbazing zo mogelijk nog groter. Nochtans heb ik helemaal niet de indruk dat er weinig keuze is: noten, zaden, granen, groenten, fruit, tofu, tempeh, seitan, sojaroom, kokosmelk, confituur, zwarte chocolade, … Zowat alles dat je kan bedenken, bestaat in een veganistische variant. IJsjes, pannenkoeken, quiche, lasagne, chocomousse: alles eet ik, maar dan wel volledig plantaardig.

Het zit vaak in kleine dingen. De lichten uitdoen als je de kamer verlaat. Korte afstanden met de fiets doen. Een extra trui aantrekken in plaats van de verwarming hoger te zetten. Een boodschappentas meenemen als je gaat winkelen. Je ziet: duurzaam leven hoeft helemaal niet moeilijk te zijn. Meestal is het een kwestie van oude gewoonten te vervangen door groener gedrag. En dat kost op zich weinig moeite, enkel de bereidheid om duurzamer te handelen.

De voorbije decennia is er veel veranderd op vlak van duurzaamheid. Ik herinner me nog goed dat mijn vader me vroeger uitlachte wanneer ik zelf een plastic zak meenam naar de supermarkt. “Een druppel op een gloeiende plaat”, leken zijn ogen spottend te zeggen. Sinds enkele jaren is de tijdsgeest gelukkig groener geworden en wordt er omzichtiger omgesprongen met plastic. In de winkel moet je tegenwoordig voor de zakjes betalen en worden herbruikbare tassen aangeprezen. Erg leuk dat ik nu niet meer opval in de rij aan de kassa met mijn eigen boodschappentas. Zelfs mijn vader heeft ondertussen de gewoonte aangenomen om eigen zakken mee te nemen naar de supermarkt. Oh yes, the times are a-changing!

Less is more

Persoonlijk ga ik graag nog een stapje verder om mijn ecologische voetafdruk te verkleinen. We weten dat de draagkracht van de aarde beperkt is en dat onze huidige levensstijl niet houdbaar is op lange termijn. We vervuilen, consumeren en verspillen globaal gezien veel meer dan onze aarde kan voorzien (1). Zelf probeer ik dan ook zo weinig aan te kopen en stel ik me in de winkel geregeld de vraag: ‘Heb ik dit echt nodig?’. Meestal is het antwoord negatief. In plaats van spullen of kleren te kopen die ik niet nodig heb, is het mijn oefening om tevreden te zijn met wat ik heb. Ik probeer om niet te vervallen in een gevoel van tekort en dat steeds op te vullen met consumeren. Zo kan ik de rijkdom en overvloed ervaren van alles wat er rondom mij aanwezig is: de zonsondergang, vlinders in de tuin, een koelkast vol eten, vriendschappen, noem maar op. De laatste nieuwe smartphone zal me niet gelukkig maken. Less is more is steeds meer mijn levensmotto aan het worden. Vooral tijdens de vastenperiode probeer ik dit besef van overvloed dieper te laten doordringen. Een prachtige kalligrafie van de beroemde zenmeester Thich Nhat Hanh herinnert me eraan, steeds opnieuw: you have enough.

Al kan het altijd nog extremer: in Japan is er tegenwoordig een minimalistische trend aan de gang, waarbij mensen zich ontdoen van bijna al hun bezittingen (2).  Ze houden enkel de meest noodzakelijke kledij en meubels over, de rest geven ze weg. Hun appartementen zijn bijna helemaal leeg. Leven met minder bezittingen geeft hen een gevoel van vrijheid en rust. In vergelijking met deze minimalisten leef ik nog vrij decadent, met een volle kleerkast en (te) veel schoenen. Al zijn de meeste kleren wel tweedehands, dus dat scheelt weer.

Puur plantaardig

Op het vlak van voeding noemen mensen me soms wel ‘extreem’. Vijftien jaar geleden werd ik vegetariër en geleidelijk aan besloot ik volledig veganistisch te gaan leven. Dit houdt in dat ik geen dierlijke producten gebruik in mijn voeding, kleding, cosmetica en mijn gehele levensstijl. Puur plantaardig dus. Zelf vind ik dit ondertussen de normaalste zaak van de wereld, maar voor veel mensen is een veganistisch voedingspatroon iets heel buitengewoons. Dat is ook te begrijpen, gezien de alomtegenwoordigheid van vlees, vis en zuivel in onze samenleving. Gelukkig zijn de veggie en vegan opties in restaurants en supermarkten de voorbije jaren enorm uitgebreid. In mijn veggie beginperiode was dat wel anders en moest ik soms genoegen nemen met – jawel – een bord rauwkost op restaurant.

Vanwaar dan toch deze keuze? Het heeft er eigenlijk altijd in gezeten, denk ik: als kind al weigerde ik steevast paardenvlees of konijn te eten. Enkele documentaires en vleesschandalen later (herinner je je de dioxinecrisis nog?) besloot ik vegetariër te worden. Hoe langer hoe meer leerde ik de donkere kanten van de vlees- en zuivelindustrie kennen. De manier waarop weerloze dieren op korte tijd massaal worden gekweekt, vetgemest en geslacht, vond ik ronduit weerzinwekkend. Ook vissen leveren een vreselijke doodsstrijd wanneer ze gevangen worden, om van de overbevissing en bijvangst nog maar te zwijgen. Uiteindelijk besloot ik dat ik hier niet meer wilde toe bijdragen. Meer en meer mensen lijken het overigens moeilijk te hebben met de huidige vleesindustrie, getuige het groeiend aantal vegetariërs en flexitariërs in Nederland en België.

Waardeloze haantjes

Een andere veel voorkomende vraag aan veganisten, is wat er mis zou zijn met zuivel. Koeien geven toch altijd melk, dus wat is eigenlijk het probleem? Vaak heerst er een ietwat idyllisch beeld van een gelukkige koe in de weide die heel het jaar door melk geeft, maar in de realiteit geeft een koe enkel melk als ze een kalfje heeft gekregen. Koeien moeten dan ook ieder jaar kunstmatig bezwangerd worden in de melkfabrieken. Na de geboorte wordt het kalfje van de moeder weggenomen, ofwel om naar het slachthuis gebracht te worden, ofwel om zelf op te groeien tot melkkoe.

Het verhaal achter eieren is zo mogelijk nog donkerder: mannelijke kuikens hebben slechts één dag te leven. Ze worden vlak na de geboorte vergast of vermalen, omdat ze geen eieren kunnen leggen en dus ‘waardeloos’ zijn voor de industrie (3). Toen een vriend van me onlangs te weten kwam wat er met deze waardeloze haantjes gebeurt, was hij geschokt en verontwaardigd. De waarheid achter dierlijke producten kan inderdaad schokkend zijn. Ook de productie van melk, zuivel en eieren kost dierenlevens en dat is voor veel veganisten een belangrijke reden om dierlijke producten volledig links te laten liggen.

De kracht van je vork

Respect voor dieren is slechts één van de vele redenen om meer plantaardig te eten. Tegenwoordig is het algemeen geweten dat de productie van vlees, vis en zuivel allerlei negatieve effecten heeft op het milieu: ontbossing, overbemesting, transportkilometers, waterverspilling, … het lijstje gaat maar door. De globale vleesproductie is zelfs vervuilender dan de gehele transportsector, inclusief vliegtuigen. Bovendien draagt de vleesproductie indirect bij tot het wereldvoedselprobleem, aangezien er veel landbouwgrond nodig is om al het veevoeder te telen (4). Kortom, minder vlees eten is niet enkel goed voor je gezondheid, maar voor mens, dier en milieu. Een kleine daad met grote gevolgen. De kracht van je vork is niet te onderschatten.

Natuurlijk is veggie voeding slechts één onderdeel van een duurzaam eetpatroon. Daarnaast probeer ik ook zoveel mogelijk lokale, seizoensgebonden producten te kopen. Of beter: ze zelf te telen, want vorig jaar ben ik met enkele vrienden begonnen met een klein moestuintje. Heerlijk om zelf met mijn handen in de aarde te wroeten, de plantjes te verzorgen en hen stilaan te zien groeien. Dingen die toch van ver moeten komen, zoals bananen of rijst, koop ik gewoonlijk fair trade. Zo weet ik dat de producenten er een eerlijk loon voor hebben gekregen en er geen kinderarbeid aan te pas is gekomen. Tot slot let ik er sinds kort ook op om minder onnodig afval te verbruiken. In mijn stad is er onlangs een verpakkingsvrije winkel bijgekomen, waar je groenten, fruit, ontbijtgranen, pasta, rijst, noten en dergelijke kan kopen zonder plastic verpakkingen. Je neemt gewoon je eigen potjes of zakjes mee om alles in op te bergen. Het bespaart je een enorme afvalberg op het einde van de maand.

Eerbied voor het leven

Tien jaar geleden maakte ik voor het eerst kennis met mindfulness en leerde ik Thich Nhat Hanh kennen via zijn inspirerende boeken. Hij maakte een enorme indruk op me en sindsdien ga ik regelmatig op retraite in zijn traditie, voornamelijk in Plum Village, zijn klooster in Frankrijk. De maaltijden zijn er steevast veganistisch, uit liefde en mededogen voor de dieren en het milieu. Het heeft me altijd geraakt dat Thich Nhat Hanh en zijn monniken niet enkel spreken over mededogen en geweldloosheid, maar het ook effectief in de praktijk brengen en voorleven. Oftewel: they walk their talk. Mooi dat het niet enkel bij woorden blijft.

Zelf leefde ik al veganistisch voor ik Thich Nhat Hanh leerde kennen. Toch biedt zijn traditie een extra stimulans om er steeds opnieuw voor te kiezen. Eén van de basisprincipes in Plum Village is eerbied voor het leven of reverence for life. Het gaat veel verder dan respect: eerbied heeft voor mij ook een connotatie van verwondering en nederigheid. Beseffen dat we kleine mensen zijn in een groter geheel. Dat we niet het recht hebben andere mensen of dieren te gebruiken, of de grondstoffen van de aarde zomaar te verkwisten. Eerbied voor het leven is de eerste van de vijf aandachtsoefeningen die in Plum Village de basis zijn voor het dagelijks leven. Andere aandachtsoefeningen zijn bijvoorbeeld liefdevol spreken, diep luisteren en mindful consumeren (5).

Deze cultuur van eerbied staat in schril contrast met onze huidige consumptiemaatschappij, waar dieren gebruikt worden als objecten zonder enige inherente waarde. Met hun welzijn wordt weinig rekening gehouden, de focus ligt vooral op winst en efficiëntie. Het is financieel gezien efficiënter om duizenden legkippen op een piepkleine ruimte te proppen waar ze nauwelijks kunnen rondlopen dan om hen voldoende plaats te geven. Omdat kippen in deze situatie onvermijdelijk met elkaar beginnen te vechten, worden hun snavels onverdoofd afgebrand opdat ze elkaar niet zouden doodpikken. Soms is het bijna onwerkelijk hoezeer de vleesindustrie dieren objectiveert tot gebruiksvoorwerpen.

Waardevolle medeschepsels

Mijn vurige wens voor de toekomst, is dat we collectief zullen ontwaken. Dat we enerzijds wakker worden voor het intense lijden dat dagelijks plaatsvindt achter gesloten deuren, in dierenfabrieken, slachthuizen en proefdierlaboratoria. Dat er een tijd mag komen dat we niet langer onze ogen sluiten voor deze gewelddadige praktijken en inzien dat we geen dierlijke producten nodig hebben om gezond of gelukkig te zijn.

Anderzijds hoop ik dat we wakker zullen worden voor de schoonheid en kostbaarheid van de natuur, inclusief de dierenwereld, onder en boven water. Dat we mogen beseffen dat ieder levend wezen inherente waarde bezit, los van onze eigen behoeften en belangen. Dat we dieren mogen leren waarderen als waardevolle medeschepsels met recht op een leven in vrijheid. En bovenal, dat we mogen leren inzien dat de natuur of het milieu niet losstaan van ons eigen leven, maar dat we er onlosmakelijk mee verweven zijn. Als je diep kijkt, is er geen onderscheid tussen mens en milieu. We hebben er altijd al deel van uitgemaakt. Laten we ons bewust zijn van onze onderlinge verbondenheid en leren zorg dragen voor onszelf, elkaar, en al onze medebewoners op deze aarde.

---------------

(1)   Voor meer info, zie Earth Overshoot Day: www.overshootday.org.
(2)   Voor meer info, zie de BBC-website: http://www.bbc.com/news/in-pictures-36574697.
(3)   Zie www.waardelozehaantjes.nl voor meer info en recepten om eieren te vervangen.
(4)   Zie ook www.evavzw.be/waarom-plantaardig.
(5)   Meer info over de traditie van Thich Nhat Hanh en de aandachtsoefeningen vind je op www.aandacht.net of www.plumvillage.org.

Leni Cellini  werkt als onderzoeker aan de faculteit Theologie en Religiewetenschappen van de Katholieke Universiteit Leuven. Daarnaast geeft ze mindfulnesstrainingen en is ze betrokken bij campagnes voor veganistisch en bewust leven. Lees meer op haar blog.

Bron: Tijdschrift voor Geestelijk Leven (TGL), nov.-dec. 2016.

[box type="shadow"]

Het laatste nummer van 2016 van TGL is een themanummer over duurzaamheid: 'De aarde die ons draagt en leidt. Oriëntatie op een duurzaam leven'. Voor verdere informatie over TGL zie www.tgl.be. Besteladres Nederland: [email protected]. Besteladres België: [email protected] of [email protected]. Kosten per los nummer: 7,95 plus verzendkosten.

[/box]