Al sinds de jaren zestig kiezen sommige katholieke gemeenschappen voor een 'vrije opstelling', los van de officiële kerkelijke structuren. De San Salvator gemeenschap verklaarde zich drie jaar geleden onafhankelijk na een conflict met het bisdom Den Bosch. "Ik voel me niet afgescheiden van de katholieke kerk. Ik voel me iemand tegen wie is gezegd: ‘voor jou is hier geen plaats meer’."
Door Theo van de Kerkhof
[box type="shadow"]
San Salvator in het kort
Vieringen: wekelijks op zondagochtend en zaterdagavond
Bezoekers: ca. 230 deelnemers (op zondag 200, op zaterdag 30)
Vrijwilligers: 60
Werkgroepen/activiteiten: leesgroepen, huisbezoekgroep, gastvrouwen bij de viering,autovervoersgroep, siergroep (bloemetje van de week), inloopochtend, communicatie, wereldwinkel, vastenactie
Financiën: de gemeenschap brengt zelf alle inkomsten bijeen (begroting: 90.000 euro)
Betaalde beroepskrachten: twee parttime pastoraal werkers, samen ruim 1 fte.
Organisatievorm: vereniging met ca. 600 leden
Relatie rk kerk: onafhankelijk, sinds 2011
Kernuitspraak: “We blijven onze eigen voorgangers benoemen, wij sluiten niemand uit, iedereen is voor ons gelijkwaardig.” Uit Een Visioen van Liefde: “Geworteld in de Bijbelse traditie, gedragen door vriendschap, verbonden in liefde, het leven vierend.”
[/box]
Ontstaansgeschiedenis
De San Salvator Parochie was al sinds de jaren zestig een experimentele parochie. Bisschop Bluyssen moedigde dat aan. Onder zijn opvolgers werd het experimentele aanvankelijk min meer gedoogd, tot twee jaar geleden. Hulpbisschop Rob Mutsaerts werd als administrator aangesteld. Pastoraal werker John Parker: “Het eerste gesprek dat wij daarover met hem hadden was geen gesprek, maar een dictaat: zo gebeurt het en niet anders. Dat konden wij niet accepteren.”
Het parochiebestuur werd uitgenodigd op het bisschoppelijk paleis. Niet voor overleg. Men kreeg te horen dat het bestuur ontslagen zou worden en dat het bisdom een nieuw bestuur zou aanstellen. Bestuurslid Ard Nieuwenbroek: “Vanaf dat moment hebben we besloten onze eigen weg te gaan.” Op de dag dat Mutsaerts als administrator zou beginnen is de hele parochie in een optocht vetrokken naar de het Dagcentrum Eygenweg van de zorginstelling Cello. Daar huurt de gemeenschap nu, sinds 2011, een ruimte waarin men samenkomt voor vieringen in het weekend. Op de Beethovenlaan in Rosmalen heeft men een inloopruimte en secretariaat.
Nieuwenbroek: “Wij konden die grote stap maken omdat alles al voorbereid klaar lag voor het geval dat. We wisten wie mee zouden overgaan. De ruimte waar we nu zitten was afgesproken. Vrijwel alle vrijwilligers zijn meegegaan en ook het volledige pastoraatsteam en beide koren.”
Viering
Zondag 16 juni is er een bijzondere viering. In de San Salvator gemeenschap doen vijf communicantjes hun eerste communie. De bezoekers vormen een gevarieerd gezelschap van zo’n 200 personen. Het koor zingt een gemengd repertoire. Gouden ouwen als ‘Overal wonen nergens thuis’ plaatsen je even terug naar de jaren zestig, ‘Geef mij je hand’ heeft een licht evangelicale toon, terwijl de prachtige zang tijdens de communie regelrecht de ziel treft. De dienst heeft een klassieke opbouw, maar de woorden van voorganger John Parker zijn nergens standaard. De gebeden zijn eenvoudig en direct. Er wordt voorgelezen uit de Bijbel over Jezus die conventies doorbreekt (Lucas, 36-50). Er is een kinderverhaal over de goede Derk Das, die oud is en dood gaat. Alle dieren zijn bedroefd, maar als ze samenkomen en goede herinneringen ophalen helpt hen dat in hun verdriet. Het verhaal balanceert tussen ‘aanwezigheid en afwezigheid’. “Dankjewel Derk”, roept een van de dieren in de wind. “Zou Derk het horen? Ja hij voelt het: Derk heeft het gehoord.”
Bestuurslid Nieuwenbroek: “Buitenkerkelijke kennissen die eens met me meegingen naar een viering, waren verbaasd: ‘Het is helemaal geen losgeslagen flower powerkerk. In zekere zin zijn jullie nog heel traditioneel’, vonden zij. Nee, we gooien niet zomaar alle traditie overboord. Sommigen binnen onze gemeenschap vinden dat we te veel vasthouden aan oude vormen en zouden experimenteler willen zijn. Eenmaal per maand hebben we een thematische viering, dan zijn alle vormen nog vrijer. Dan wordt er gezocht naar nieuwe symbolen: bloemen, steentjes, etc. De christelijke traditie, de boodschap van Jezus, de Bijbel. Dat is wat we zijn. Dat sluit overigens inspiratie uit andere tradities niet uit.”
Geloofsvisie
Sinds 1993 kent de San Salvatorgemeenschap niet meer één voorganger, maar een pastoraatsgroep, waaronder twee pastoraal werkers en twee leden van de gemeenschap. Uit deze groep gaat steeds iemand voor in de liturgie, soms is er een gastvoorganger van buiten die groep, ook weleens een dominee. “Waar we naar toe willen is dat de gemeenschap zelf voorgangers voortbrengt, maar dat is een proces waar we nog inzitten”, zegt Nieuwenbroek.
Dat alles was het bisdom een doorn in het oog: voorgangerschap, de rol van vrouwen in de liturgie, de muziek, het oecumenische gehalte, de gebeden. Parker: “Een theologische gedachte die sterk leeft in onze gemeenschap is die van het algemeen priesterschap van alle gelovigen.” De gemeenschap als drager en centrum van geloof.
Parker: “We zijn allemaal zoekers; vrij om met elkaar in gesprek te gaan. Vandaar uit groeit het geloof. Niet door van bovenaf opgelegde dogma’s. Zeker, in onze gemeenschap leeft een godsgeloof, maar dat is geen vast te leggen gegeven. Natuurlijk, in gebed zoek je naar woorden. Ik spreek tegenwoordig vaak van ‘de eeuwige’, andere zeggen lieve God of soms lieve heer. Ja, de werkelijkheid die God is, daar geloof ik wel in.”
Of wij onze vieringen eucharistie noemen? Parker: “Zo noemen we het niet, maar we denken het wel. We komen samen, we bidden, zingen, vertellen verhalen, danken, en delen brood en wijn. Voor ons is het eucharistie.”
Waar zit hem dan precies dat verschil met de traditionele opvatting: zit hem dat alleen in het voorgangerschap van een gewijde priester? Parker: “Een wijding heb ik overigens ook ontvangen. Maar er zijn ook wel dogmatische verschillen: voor ons zijn het brood en de wijn die wij delen niet ‘lichaam en bloed van Christus’. Althans dat zeggen we nooit. Maar misschien wel het belangrijkste verschil met sommige traditionele kerken: wij sluiten niemand van deelname aan de viering uit.”
Nieuwenbroek: “We provoceren niet, maar we gaan ook niet omzichtig om bepaalde woorden heen. Vandaag hadden we communicantjes in de viering. Dat heet bij ons gewoon ‘Eerste communie’, ook al zal Mutsaerts zeggen: ‘Ho, ho, wat hier gebeurt, is geen communie.’”
Sinds de overgang en ‘vrijmaking’ is de vrijheid toegenomen vindt pastoraal werker Parker: “In de parochietijd gebruikten we sommige uitdrukkingen niet om conflicten te vermijden. Een tafelgebed noemden een ‘gebed rond de tafel’. Nu zeggen we gewoon ‘tafelgebed’. Ja, het voelt vrijer nu”
Wat verbindt?
“Elk blad ademt de boom tot leven”, luidt het motto van de San Salvatorgemeenschap. Nieuwenbroek: “We hebben elkaar nodig. Ieder lid van de gemeenschap is van belang, maar ook: we sluiten niemand uit.” Geworteld in de Bijbelse traditie, gedragen door vriendschap, verbonden in liefde, het leven vierend’, staat als een soort missionstatement boven Een Visioen van Liefde, het visiedocument waarin de gemeenschap heeft neergelegd wat haar aan het hart gaat. Geen geschrift voor de eeuwigheid, maar “een dynamisch en levend document dat in de toekomst ongetwijfeld zal worden geactualiseerd”, aldus de website.
Nieuwenbroek: “Wat voor ons ook belangrijk is: We leven niet op een eiland. De relatie tot het dagelijkse leven en de maatschappij is voor ons wezenlijk.”
En geloof als de zoektocht naar persoonlijke inspiratie, ‘nieuwe’ of ‘ongebonden spiritualiteit’, is dat herkenbaar in de gemeenschap?
Parker: Bij gesprekken met ouders van communicantjes komen die vragen naar persoonlijke spiritualiteit naar boven. En ook in gespreksgroepen. We hebben een spiritualiteitsgroep, leesgroepen, een vrouwengroep, er is een groep mandelatekenen en in het verleden was er een cursus sacred dance. Die aandacht en ruimte voor persoonlijke verdieping is er zeker wel.”
Band met de rk kerk
Nieuwenbroek: “In de media lees je het regelmatig: ‘de San Salvatorgemeenschap die zich afgescheiden heeft.’ Dat steekt me altijd. Ik voel me niet afgescheiden van de katholieke kerk. Ik voel me iemand tegen wie is gezegd: ‘voor jou is hier geen plaats meer’. Wie zich afscheidt draagt schuld en dat bestrijd ik. Wij staan binnen de katholiek-christelijke traditie en dat laat ik me niet afpakken. Wat dat concreet wil zeggen? We houden vast aan de kernwaarden van het christelijk geloof, niet per se aan alle vormgevingen”
Parker: “Het gaat er niet om dat je bepaalde vastgelegde formules in een vastgestelde volgorde uitspreekt. Dat is niet waar het om gaat in het christelijk geloof”
Is er niet een gezagsinstantie nodig die vaststelt wat de kernwaarden zijn? Over kernzaken, erkennen beiden, kan in bestuur of diverse werkgroepen soms flink gediscussieerd worden. Nieuwenbroek: “We hebben hier bovengemiddeld betrokken mensen. Dat neemt niet weg dat er soms knopen doorgehakt moeten worden. Ik ben bijvoorbeeld eindverantwoordelijk voor de website. Als puntje bij paaltje komt, neem ik een besluit. Maar tegelijk hoop ik dat dat niet nodig is. In de praktijk gaan die dingen bijna vanzelf. Ons uitgangspunt is dat besluitvorming, zoveel mogelijk gebaseerd is op overleg en gezamenlijkheid.
In religieus opzicht trekken we ruime grenzen. Het is duidelijk waar wij staan: dat is de christelijke traditie. Maar we staan open en verwelkomen de inbreng of inzichten uit andere tradities. Of zenmeditatie kan? Dat gebeurt.”
Punten van aandacht en/of zorg
Nieuwenbroek: “Het blijft altijd een zoeken naar een juiste balans tussen concreet pastoraal en diaconaal werken. Het is zaak om met elkaar in dialoog te gaan over kernwaarden in onze gemeenschap.
Daarnaast zoeken we actief naar wegen om binnen onze gemeenschap ook steeds ‘vers bloed’ binnen te krijgen, ook als vrijwilliger. En jongeren zijn natuurlijk dubbel welkom! Ook zoeken we nog steeds naar een geschikte ruimte waar we niet alleen in het weekend maar ook doordeweeks vieringen kunnen houden, zoals afscheidsvieringen en vieringen van liefde en trouw. Die laatste speciale vieringen houden we nu steeds op andere locaties.”
Advies aan nieuwkomers
- Heb een vooruitziende blik. Al ruim dertig jaar gelden hebben wij de Jan Schoutenstichting opgericht. Daardoor hadden we organisatorisch en financieel al een zekere zelfstandige basis. Alles lag klaar.
- Werk aan je identiteit. Over onze kernwaarde is intern veel gesproken en we hebben dat uiteindelijk vastgelegd in Een Visioen van Liefde.
Behoefte aan een landelijk verband
Een landelijk verband heeft voor ons in deze opstartfase geen prioriteit alhoewel zo’n verband erg belangrijk is. En blijkbaar leeft er iets op dit vlak: er zijn verschillende initiatieven de laatste tijd: Mariënburg, Bezield Verband, De Duif in Amsterdam (op gebied van liturgie). Mooi dat het bestaat. We leven tenslotte niet op een eiland.
Info: sansalvatorgemeenschap.nl
Maak meer verhalen mogelijk met een donatie
