Tegen de eenzaamheid

Eenzaamheid wordt steeds meer erkend als maatschappelijk probleem. De wintercampagne ‘Coalitie Erbij’ onderstreept dat. Op zich prima, vindt Marinus van den Berg, maar hij stelt ook enkele vragen. Wordt eenzaam of alleen zijn niet zelf een nieuw taboe? Misschien is ‘ongewenst isolement’ een betere aanduiding. "Niet de sociale eenzaamheid is het grootste probleem maar de gevoelde eenzaamheid." En wat kunnen we leren van onze zuiderburen? Zij voeren campagne door middel van een 'week van de ontmoeting.’

Door Marinus van den Berg

Actrice Babette van der Veen, ambassadeur van samenwerkingsverband ‘Coalitie Erbij’ heeft het startsein gegeven voor een nieuwe campagne tegen de eenzaamheid (24 januari t/m 14 februari). Ik las over een megagrote to-do-lijst op het Spui in Den Haag. Acties tegen de eenzaamheid worden ook al enkele jaren financieel door de overheid gesteund. Eenzaamheid is erkend als een groot maatschappelijk probleem.

Dichtbij

Dat veel mensen op de doe-toer gaan kan zeer goed zijn. Je kunt vaak al dichtbij beginnen.

Op de zonnigste dag, maandag, van januari, kom ik een van mijn onderburen tegen beneden bij de lift van mijn woontoren. Hij ging meerdere jaren elke dag naar zijn dementerende vrouw in een verpleeghuis waar hij heel tevreden over was. Zij is vorig jaar gestorven. “Ik blijf niet alleen”, zei hij me een keer. Hij is een tachtiger en ik weet dat hij regelmatig contact heeft met zijn dochters en zijn zoons die op de binnenvaart werken.

“Heel wat beter weer dan de mistige dag van gisteren, buurman…” Hij begint over zijn zoons die hem belden over de last van de mist op de rivier. “Nu varen ze wel door maar vroeger moesten we wel stil gaan liggen. Toen waren er nog geen radars. Mijn vrouw stond vooraan op de plecht en gaf signalen door.” Zijn vrouw was zijn radar. Hij vertelt me nog wat over vroeger. Hij gaat naar boven en ik naar buiten. Gewoon aandacht en even tijd. Al te moeilijk hoeft dat niet te zijn.

Twee dagen eerder luisterde ik naar de ervaringen van vrouwen die namens een parochie op bezoek gaan bij alleenstaande ouderen. Een van hen bezoekt een man in een verpleeghuis die blind is en zeer slechthorend. Zijn vrouw is ziek en kan minder komen. De man vertelt steeds meer over zijn oorlogspijn. Het is indrukwekkend om te horen. Aandacht door een vreemde die een veilige vertrouwde wordt kan helen.

Een ander vertelt van een vrouw die haar eerder op afstand houdt dan verwelkomt. Ik leer weer eens hoe moeilijk het kan zijn om in contact te komen met een andere mens, in dit geval een medeparochiaan. De drempels kunnen om meerdere redenen hoog zijn.

Oorlogsverklaring

Ik wil enkele vragen stellen nu het regent van initiatieven tegen de eenzaamheid. Er moet een to-do-lijstje komen met wat er tegen de eenzaamheid te doen is. Er wordt vanuit gegaan dat iedere mens aandacht wil zonder dat duidelijk is wat aandacht precies inhoudt. De reclame en verkoopwereld heeft zich dit begrip ook toegeëigend, maar in wiens belang? Het valt me op dat het gaat om de strijd tegen de eenzaamheid. Een soort oorlogsverklaring maar wat moet er dan bereikt worden? Het utopisch land van een leven zonder eenzaamheid? Wat is eenzaamheid precies?

Er is onderzoek gedaan en daaruit blijkt dat heel wat mensen zich eenzaam voelen. Er zijn cijfers om van te schrikken Niet alleen ouderen en niet alleen in grote steden. Eenzaam voelen valt ook niet samen met alleen wonen. Alleen wonen valt niet samen met alleen-zijn. Op televisie zag ik een gesprek met een man, door twee vrijwilligers bezocht, die wel alleenstaande is geworden maar zegt zich niet eenzaam te voelen.

Er is veel eenzaamheid waar het niet vermoed wordt? Eenzaamheid is een vaak verborgen levensthema. Er is heel wat eenzaamheid daar waar geweld is, waar gesprekken steeds worden onderbroken en waar mensen in hun eigenheid niet worden aanvaard. Er is ook heel wat eenzaamheid waar mensen lijden aan ziektes die een taboe zijn. Eindelijk is er meer aandacht voor depressie. Er is ook eenzaamheid die te maken heeft met de financiële mogelijkheden, zoals de vrouw die me vertelde dat haar kleinzoon van de andere oma altijd duurdere cadeaus kreeg, duurdere uitstapjes en meer geld. Zij had dat geld niet. Eenzaamheid heeft micro-, meso- en macrodimensies.

Vereenzaming

Ik kan moeilijk bezwaar hebben tegen initiatieven die in het leven van mensen meer geluk brengen, zoals de succesvolle laagdrempelige eetgelegenheden waar men kan aanschuiven om samen of zo gewenst zelfs alleen te eten. Enkele mannen doen dat na het overlijden van hun vrouw in het restaurant van het hospice waar ik werkte. Ze maken vaak even een praatje met een van de koks. Moet je wel kunnen aanschuiven. Wie niet meer naar buiten kan of durft loopt misschien meer risico op vereenzaming.

Ik gebruik liever dat woord omdat ‘vereenzaming’ het accent legt op een proces. Soms kan dat proces omgebogen worden als duidelijk is welke factoren tot vereenzaming leiden. Soms is er ook meer zelfkennis nodig om – hoe pijnlijk ook – in te gaan zien dat je ook bij kunt dragen aan je eigen vereenzaming. Sommige mensen weten niet hoe ze anderen afstoten of hoe anderen bang kunnen zijn voor hun scherpe tong.

Vereenzaming kan ook gelegen zijn in de autobiografie. De een is met meer vertrouwen opgegroeid dan de ander. De een heeft meer vertrouwensblessures opgelopen dan de ander. Er zijn heel wat mensen die de vreugde van het echt beluisterd zijn niet kennen en daarom ook niet in staat zijn een ander het geschenk van een oprecht luisterend oor te schenken. Niet de sociale eenzaamheid is het grootste probleem maar de gevoelde eenzaamheid. Die niet kunnen delen en zich onbegrepen voelen is het ergste voor veel mensen. Dat staat ook te lezen in het onderzoek van Els van Wijngaarden. Zij promoveerde op dit thema aan de Universiteit voor Humanistiek.

Ik heb ook mijn twijfels over al weer een nieuwe campagne tegen eenzaamheid. Ik wil niemand ontmoedigen, maar de vraag komt bij mij op of alleen zijn en zelfs eenzaamheid niet het nieuwe taboe is. Ik heb het niet over de eigen keuzes die een mens kan maken. In alle tijden waren er kluizenaars en altijd zijn er mensen die genieten van stil alleen zijn, alleen lezen en alleen werken en voor wie dat een levensnoodzaak is. Het gaat mij om de fijngevoeligheid van de eenzaamheid. Het raakt het persoonlijke, de intimiteit en de privacy. Wanneer er te veel doen is en te weinig fijngevoeligheid kan er onbedoeld nog meer eenzaamheid komen.

Ontmoeting

In Vlaanderen zijn er cursussen gestart die mensen willen helpen om zich te bekwamen in het goede gesprek, in het wederkerige gesprek waarin de ander niet een zielige eenzame is, maar een mens met een eigen verhaal. Ik weet niet wat goed is voor een ander en wat eenzaamheid kan verlichten of kan laten ontsporen tot ongewenst isolement. Samen ontdekken we soms meer. Ongewenst isolement is meer het probleem dan het containerbegrip eenzaamheid. We hebben niet alleen aandacht nodig op megagrote niveau maar vooral ook op microniveau. Er wordt veel energie en geld besteed aan deze campagnes, maar wordt er ook vereenzaming mee verlicht? Zonder twijfel wel, maar ik denk dat veel vereenzaming kan worden voorkomen als mensen meer tijd nemen voor elkaar, beter leren inlevend te luisteren en leren open vragen te stellen. In Vlaanderen spreekt men van ‘de week van de ontmoeting’. Ieder moment is een kans tot ontmoeting. Ik had dit alles misschien korter moeten zeggen. Wie teveel tijd vraagt, wordt steeds minder gehoord…

Meer info: www.samentegeneenzaamheid.nl

Verwante onderwerpen:

Verbinding aangaan, maar ook verdragen

"Aanpak eenzaamheid begint bij zelfkennis"