Tegen de ontmoediging - Kerstoverweging

"Het is niet moeilijk om ontmoedigd te raken. Het 'houd vol' vraagt om steeds meer adem", schrijft Marinus van den Berg. "In wachten kun je niet wonen", hoorde hij op de radio. Maar we lijken geen keuze te hebben. Enkele gedachten op weg naar Kerstmis.

Door Marinus van den Berg

Op Radio 4 hoorde ik iemand die al aan het oefenen was met een gezang voor de vierde zondag van de advent. Hij zou met zijn koor zingen in een kerk op een avond. Ik voelde zijn teleurstelling. In de avond dacht ik aan hem en zijn koor dat ik niet ken en ik droomde van een koor dat bleef oefenen. De dag ervoor mijmerde ik over (weer) een kerstavond zonder nachtmis thuis. Kan de crisis in een kans worden omgebogen?

Zingen tilt omhoog

Ze waren al met oefenen begonnen
Ze zouden op de kerstavond zingen
Ze waren al op toon aan het komen

Ze kenden de stijgende besmettingscijfers
Ze wisten van de vervroegde persconferentie
Ze wilden veel mensen blij maken

Ze hoorden het in het middagnieuws
Ze appten en belden elkaar op
Ze verborgen hun teleurstelling niet

Ze besloten te blijven oefenen
Ze zongen vanuit hun diepste ziel
Ze lieten zich niet uit het veld slaan

Ze zongen tegen de coronanacht in
Ze zongen van de nieuwe dag
Ze bezongen wie tilt omhoog

Kerstavond thuis

Het is geen nepnieuws: op de kerstavond zitten de kerkdeuren, zoals vorig jaar ook, na 5 uur in de avond dicht. Daarmee deelt de kerk in het lot van velen die als niet essentieel worden gezien. Mensen in de horeca die gastvrijheid hoog in het vaandel hebben staan, gaat het aan het hart dat zij mensen niet gastvrij kunnen ontvangen. Zo gaat het ook mensen van de kerk aan het hart dat zij de deuren dicht moeten houden. Dit nieuws werd op de eerste dag van de maand december verspreid omdat velen dan al beginnen met de voorbereiding van de avond en nachtdiensten in de kerk. Denk vooral aan de koren.

Dat dit pijn doet moet allereerst benoemd worden. Het besluit bevestigt nog eens dat we niet alleen in een vreemde tijd leven, een rare en ongemakkelijke tijd, maar ook in een onzekere tijd die eerder blijvend dan tijdelijk lijkt te zijn. We moeten ons verhouden tot een vreemde indringer die ons allemaal raakt. Een samenleven met een springerige vreemde. Een indringer met steeds weer nieuwe namen, varianten, op wie niemand echt greep lijkt te hebben. Ze is er soms al voordat ze wordt opgemerkt. Het is niet alleen alsof we in een moerasgebied lopen maar ook alsof we verder weg zakken in het moeras. Dat kan angstig maken. Van wie en van waar zal onze hulp komen?

Er is geen gemakkelijk en snel antwoord op deze vraag zeg ik de Tsjechische theoloog Tomas Halik na. God lost niet in een handomdraai onze problemen op. "God is dood", zegt de een. "Ik geloof niet in Sinterklaas, in God helemaal niet, alleen in mezelf",  aldus Johan Derksen in een praatprogramma op 1 december. Hij is niet de enige. Verwacht van die kant niets. Weer een ander zegt dat God zwijgt. Of Hij ons hoort en ziet, is nog maar de vraag. Die vragen kunnen ontmoedigen maar ook prikkelen.

Misschien vinden we God niet, maar vindt God, die “zich van ons afhankelijk heeft gemaakt”, ons. Misschien zoekt God ons, maar is hij niet die machtige – de Sinterklaas – voor wie hij vaak wordt gehouden. Ik wil leven alsof God serieus naar ons zoekt en aan mijn deur klopt. Dan wordt de vraag of ik die klop hoor. Voor Halik is die klop te horen in de gewonde mens. De mens die niet gastvrij wordt ontvangen, de mens die de deur is uitgezet, de mens die tegen de nieuwe grensmuren aanloopt, de mensen, veel vrouwen en kinderen, die achter hun eigen deur niet veilig zijn. Hoe veilig is het bij ons, waar wij wonen, alleen of samen met anderen? Voor wie kunnen we ons hart openen en kunnen we delen wat er leeft in ons hart?

Nu we dit jaar weer niet in een kerk samen kunnen komen om “de geboorte van God in een mensenkind” te vieren, is dat een pijn, een gemis maar misschien ook een kans. Misschien is het een kans om op kerstavond deze merkwaardige geboorte – het kerstverhaal is vooral een ruw reisverhaal en dan niet van TUI of een andere reisorganisatie – niet alleen te gedenken, maar ook ons af te vragen wat onze weeën zijn. Naar wie en wat kijken we uit?

Een nachtmisloze kerst is een kans om thuis een sfeer van verbondenheid te creëren. Een kans om pijn, angst en verlangen te delen, of als we alleen zijn een brief te schrijven aan een bekende of onbekende in wie we vertrouwen hebben. Een kans ook om hoop en vreugde te delen. We hebben nog zo een enkele dagen om dit voor te bereiden, op weg naar Kerstmis 2021. Dan wordt de adventtijd een bijzondere verwachtingstijd. Er zijn voldoende goede doelen voor het kerkgeld dat we nu niet in een collectezak kunnen doen. In 2020 stond in de plaats waar ik toen was in de middag van de eerste kerstdag de kerkdeur open... dankzij vrijwilligers.

(1 december 2021)

Marinus van den Berg schreef in de zomer van 2021: Op weg naar Kerstmis, Meditatieboekje van Allerzielen tot Driekoningen, Berne media, 64 blz., € 6,50.