Troost

Het boek ‘Uit liefde voor de islam’, van journaliste Églantine Gabaix-Hialé, is een lang interview met de - inmiddels vermiste - Italiaanse jezuïet Paolo Dall’Oglio, die in 1992 een klooster stichtte in de Syrische woestijn. Het boek won de Vlaamse Prijs voor het Religieuze Boek. Erik Borgman was bij de uitreiking van de prijs en raakte onder de indruk. Wie soms wanhoopt aan de wereld kan zich door de ‘Jezus-blik’ van Dall’Oglio laten troosten.

Door Erik Borgman

In Leuven was ik toch al. Een vriend en collega die daar sinds enige tijd werkt, was vijftig geworden en dat moest gevierd. De volgende dag was de uitreiking van de Prijs voor het Religieuze Boek en de Prijs voor het Spirituele Boek op de Leuvense universiteit. Mijn Waar blijft de kerk? Gedachten over opbouw in tijden van afbraak stond op de shortlist voor de Prijs voor het Religieuze Boek, dus ik bleef een nachtje over en vervoegde mij in ‘de rectorale salons’ – welke Nederlandse universiteit heeft die? – voor wat een ongedacht opmerkelijke bijeenkomst zou worden.

Waar blijft de kerk? won de prijs niet. Op een manier waarop alleen Vlamingen dat kunnen, was echter de spanning over welk boek het beste was vroegtijdig van tafel gehaald. Van alle genomineerde boeken werd publiekelijk uitgelegd waarom zij opmerkelijk waren en de aandacht waard. Vervolgens maakte de voorzitter van de jury, universiteitsrector Rik Torfs, zonder veel plichtplegingen maar met de zo niet nodige, dan toch prettige relativerende humor de winnaars bekend.

Spiritualiteit

Dat in de categorie Spirituele Boek de prijs uitging naar Euthanasie: waarom niet? (Lannoo) van Marc Desmet, maakte mijn dag al goed. Het zorgvuldige en genuanceerde betoog van deze palliatief-arts en jezuïet is wat mij betreft de beste denkbare inleiding in de dilemma’s rond het levenseinde. Realistisch alle feiten onder ogen ziend en niets of niemand veroordelend, pleit Desmet voor zorgvuldige onderscheiding. Wat willen mensen echt, wat is onder de gegeven omstandigheden en voor alle betrokkenen waarachtig goed? Desmet kiest onvoorwaardelijk voor het leven, met al zijn mooie, maar ook zijn pijnlijke en tragische aspecten. Hij maakt duidelijk dat deze keuze betekent dat je mensen niet in de steek laat, ook niet als ze een keuze maken die jij zo nooit gemaakt zou hebben en waarvan je zelfs vindt dat hij zo niet gemaakt had moeten worden. Als dit spiritualiteit is, dan kunnen we er niet genoeg van hebben!

Verrassing

Maar het boek van Marc Desmet kende ik al. De echte verrassing voor mij was het boek waarvan Waar blijft de kerk? het verloren heeft in de categorie Religieuze Boek. Uit liefde voor de islam (Halewijn/Adveniat) is een lang interview met de Italiaanse jezuïet Paolo Dall’Oglio. Deze begon in 1992 op een berg in de Syrische woestijn, tachtig kilometer ten noorden van Damascus, in een ruïne van het middeleeuws klooster Deir Mar Moussa al-Habashi een monastieke gemeenschap gericht op het cultiveren van de relaties tussen christenen en moslims. De naam van de gemeenschap, al-Khalil, betekent Vriend van God en is het epitheton voor de aartsvader Abraham in de Koran. In 2009 kreeg Dall’Oglio een eredoctoraat van de universiteiten van Leuven en Louvain-la-Neuve. In 2012 werd hij door het Assad-regime uit Syrië tot persona non grata verklaard en week uit naar Deir Maryam al-Adhra, een tweede stichting van zijn gemeenschap in Irakees Kurdistan. In juli 2013 keerde hij clandestien terug om zijn vredeswerk in Syrië voort te zetten en werd waarschijnlijk gekidnapt door strijders van de Islamitische Staat. Sindsdien is hij vermist.

Liefde

Uit liefde voor de islam verscheen oorspronkelijk in het Frans en is van de hand van de journaliste Églantine Gabaix-Hialé. De oorspronkelijke titel is Amoureux de l'islam, croyant en Jésus - Verliefd op de islam, gelovend in Jezus. Gabaix-Hialé verbleef een periode in de gemeenschap van Mar Moussa. Zij schrijft in haar inleiding:

Katholiek door een lang vergeten doopsel, atheïstisch uit gemak en conformisme, werd ik er gegrepen door talrijke twijfels ten opzichte van mijn nihilistische zekerheden. Naar een klooster vertrekken om er te wonen was voor mij een kans om God een grote uitdaging voor te leggen. […] Ik draag geen utopie in mij. […] Maar ik geloof in deze fragiele gemeenschap die niet ophoudt zichzelf in vraag te stellen, in het gebed dat zij doet opstijgen vanuit de woestijn, in de gastvrijheid die zij aanbiedt op het gevaar van slechte ontmoetingen af, op het gevaar af te ontdekken dat we aan elkaar verwant zijn. Ik geloof dat onder de warboel van deze wereld een vloedgolf schuilgaat die ons naar harmonie brengt.

Het boek is vertaald door Barbara Mertens, die werkt voor de Belgische afdeling van Jesuit Refugee Service, in samenwerking met haar leraar Marc Colpaert van de voortgezette opleiding Cultureel Management in Mechelen. Mertens verbleef zelf in de gemeenschap van Mar Moussa voor een stage en haar voorwoord bij het boek is hier te vinden.

Sympathiek vooroordeel

Mertens en Colpaert interviewden samen de winnende auteur, Gabaix-Hialé. Zij benadrukten vooral het belang van de houding waarmee Paolo Dall’Oglio de islam tegemoet treedt en die de theoloog en jezuïet Jacques Haers in zijn aanbeveling bij het boek aanduidt als een ‘sympathiek oordeel a priori’:

Wanneer je een medemens ontmoet, vertrek dan van een sympathiek, genegen vooroordeel; ga ervan uit dat de ontmoeting tussen mensen op de eerste plaats rijkdom betekent; zoek spontaan naar het mooie in de mens waarmee je in gesprek treedt. Bewonder je medemens, ook al houdt die er andere gedachten, overtuigingen of verlangens op na. Dit is de uitdagende blik van Jezus van Nazareth op zijn medemensen en wie Jezus wil navolgen zal in deze blik delen.

Deze ‘Jezus-blik’ is bijzonder relevant in de huidige situatie van Europa.

Troost

De Vlaamse uitgever van Waar blijft de kerk? is ook de uitgever van Uit liefde voor de islam en ik kreeg als een soort troostprijs een exemplaar mee. Tijdens de lange treinreis naar huis bleek het boek inderdaad troost te bieden. Wie soms wanhoopt aan de wereld, en met name aan het vermogen het goede te zien dat anderen te geven hebben, die kan zich door Dall’Oglio laten bekeren. Wie denkt dat dan de rest vanzelf gaat ook. Zo brengt het boek tot gedachten over opbouw in tijden van afbraak.