Daar zitten we dan. Voor vier jaar, wellicht acht, zal Donald Trump het machtigste land van de wereld, en dus ook een beetje ons, gaan leiden. Waar hebben we dat aan te danken? Naast alle analyses over de boze blanke middenklasse die zich verraden voelt door het establishment wijst René Gotenhuis op een dieper liggende oorzaak: “Misschien is Trump ook wel de pijnlijke confrontatie met onze postmoderne tijd waarin er geen waarheid is behalve de eigen waarheid.” En dus moeten we het nu stellen met een wereldleider die maar één maatstaf kent: ik zeg wat ik denk en doe waar ik zin in heb.
Door René Grotenhuis
De beelden over Donald Trump die ik de afgelopen maanden over hem heb gelezen, zijn op zijn zachtst gezegd niet erg vleiend. Door sommigen afgeschilderd als een fascist die ons moet doen denken aan de donkerste tijden van de twintigste eeuw.Door anderen afgeschilderd als een charlatan die een spoor van failliete boedels achterlaat en graag zijn belasting ontwijkt. Aan dat onflatteuze beeld leverde hij zijn eigen bijdrage door zichzelf neer te zetten als een immigranten-hater en een vrouwen-hater. En toch is hij sinds vandaag de president-elect van de VS en vanaf januari voor vier jaar de president van het, economisch en militair, nog steeds machtigste land ter wereld, de leider van het Westen, en dus ook een beetje de leider van mij.
Berlusconi
Dat beeld is niet nieuw. We hebben zo’n zelfde figuur twintig jaar geleden al gezien. Silvio Berlusconi was tussen 1994 en 2011 drie keer premier van Italië. Ook voor hem waren vrouwen seksuele objecten, migranten minderwaardig en was belasting ontwijken een sport. In die tijd kon je in de kranten lezen waarom Italianen hem wilden: hij was de verpersoonlijking van hun eigen lusten en verlangens. In hem herkenden ze wat ze zelf ook graag wilden zijn en doen, maar niet konden of durfden. Wat de gewone Italiaan stiekem verlangde, deed Berlusconi op een schaamteloze manier. Diezelfde schaamteloosheid zie ik terug in Trump.
Postmoderne tijd
Misschien is Trump ook wel de pijnlijke confrontatie met onze postmoderne tijd waarin er geen waarheid is behalve de eigen waarheid en waarin er dus ook geen moraal is behalve de eigen moraal en datgene waar de wet ons toe verplicht, c.q. wat de wet ons verbiedt. En Trump laat ons zien waar dat toe leidt. Hij heeft lak aan elk oordeel over of hij deugt of niet deugt, dat maakt hij zelf wel uit: ik zeg wat ik denk en ik doe wat ik wil. Daarom wil hij Hillary in de gevangenis hebben omdat alleen een wettelijk oordeel nog gelding heeft, niet een moreel oordeel.
En dat is anders dan vaak wordt gedacht een veel bredere stroom van denken in onze postmoderne wereld. De bankiers denken zo, wanneer zij vinden dat er geen moraal is in hun werk, behalve de moraal van de winstcijfers. En Google en Facebook denken zo, als zij vinden dat er geen moraal is behalve die van de meeste advertenties. En al die bedrijven die Afrika en Azië uitbuiten en de natuur verpesten. Zij roepen (net als de banken, Facebook en Google) dat ze binnen de wetten van het land opereren. Juristen bepalen wat mag en niet mag; niet de filosofen, laat staan theologen.
Waarheid
Die ontwikkeling is niet toevallig, het is de onvermijdelijke consequentie van een samenleving die geen waarheid meer accepteert of wil accepteren en dus ook niet met elkaar in gesprek is over de vraag naar waarheid. In die samenleving is het niet nodig om naar elkaar te luisteren en hoef je je al helemaal niets aan te trekken van het oordeel van anderen: dat is tenslotte ook maar een mening, net als die van jou. Ik ben een groot pleitbezorger van het idee van de waarheid. Niet dat we die ooit kunnen kennen. In het christelijk tijdperk konden we God ook niet kennen. Maar de aanvaarding met elkaar dat er een waarheid of een God is, ook al is die aan ons kennen voorbij, betekent dat we met elkaar in gesprek blijven en op zoek gaan. Het betekent ook dat we aanvaarden dat er een referentie buiten ons is waartoe we ons allemaal moeten verhouden en waaraan we ons denken en handelen moeten toetsen. Het betekent een zekere bescheidenheid en voorlopigheid in ons spreken en ook dat er, los van de wet, dingen zijn die deugen en niet deugen.
Glamourboy Berlusconi is een andere populist dan de ideologische fanatiekeling Wilders en weer anders dan de autoritaire Rodrigo Duterte die de Filippijnen (waarop ik op het moment van schrijven ben) met harde hand uit het moeras wil trekken om eindelijk eens echt een sprong vooruit te maken. Ik heb voorlopig de neiging om Trump eerder in de lijn van Berlusconi te zien dan van Wilders (Trump heeft geen ideologie) of Duterte (Trump heeft ook geen idee waar het naartoe moet). Of dat geruststellend is, weet ik eigenlijk niet.
Erg vind ik het wel. Ik heb de hele dag geen televisie aangehad. Ik kon de aanblik van een juichende Trump en van juichende Trump-aanhangers nog even niet verdragen.
Maak meer verhalen mogelijk met een donatie
