Een sociaal experiment met sadistische trekjes. Zo noemt Lisette Thooft het nieuwe programma Utopia, waarin 15 mensen een nieuwe samenleving van de grond af aan proberen op te bouwen. Maar wat doet een jonge, knappe filosofe in dit ordinaire programma? En hoe lang zal het duren voor zij wordt gekruisigd? Of gaat er een opvoedende waarde uit van die 103 continu draaiende camera’s?
Door Lisette Thooft
U kijkt vast niet naar Utopia. (www.utopia.nl ) Niemand die ik ken, kijkt naar Utopia, althans, dat was tot voor kort zo. Utopia is het nieuwste wanproduct van Big Brotherproducent John de Mol. Een sociaal experiment met sadistische trekjes en 103 permanent draaiende camera’s. Vijftien geselecteerde mensen moeten een jaar lang zien samen te leven en te werken in een grote loods op het modderige terrein van een voormalig asielzoekerscentrum. Ze hebben twee koeien en een paar kippen en een beetje geld. Als dat op is, moeten ze geld verdienen, willen ze niet van honger omkomen. Als ze er voortijdig uit willen, kan dat, maar dan moeten ze € 5000 betalen. Eens in de maand wordt er iemand weggestemd en komt er een nieuwe bewoner voor in de plaats. Dat wegstemmen is een van de sadistische trekjes: je stimuleert ermee dat mensen bondjes vormen om anderen eruit te werken.
“Ultiem geluk of totale chaos?” belooft het programma en het valt te verwachten dat de meeste kijkers thuis, voor de buis of voor de ‘livestream’ op hun computer, hopen op het laatste. Er is veel emotie; de bewoners huilen voortdurend van heimwee of andere ellende, krijgen ruzie, maken het snotterend weer goed, knuffelen, slaan mekaar op de schouders en roken eindeloos sigaretten. Alles wordt gefilmd. En gevolgd door ongeveer een miljoen kijkers.
Jonge filosofe
Ik zou er nooit naar gekeken hebben als we niet twee weken geleden waren opgeschrikt door het bericht: Nicoline zit in Utopia! Nicoline ken ik tamelijk goed, ze is een vriendin van mijn dochter en de dochter van een vroegere schoolgenote van mij. Een jonge filosofe, knap, slank en blond, met het hart op de juiste plaats en een hoofd barstensvol hersens. Wat doet zo’n veelbelovende jonge vrouw in zo’n ordinair programma? Ik zat meteen aan de buis gekluisterd, elke dag om half acht.
Ze had Plato meegenomen in de kist die mee naar binnen mocht. En het eerste wat ze aan haar groepsgenoten uitlegde, was: “Je moet het belang van het geheel laten gelden boven je eigenbelang.” Ze vond het zonde van dit experiment, zei ze, als ze alleen maar over geld konden praten, want wat is dan nog het verschil met de buitenwereld? Ze doet aan joggen en aan yoga en ze raadde de afwasploeg aan om de messen met de hand te wassen want die worden bot in een vaatwasser.
Gesnotter en sigaretten
Meteen zag je andere Utopianen over haar roddelen: “een geitenharensokkenfiguur” vonden sommigen haar. Vervolgens sloot deze dappere dodo een deal met Humana, de organisatie die kleren inzamelt voor goede doelen: tweeduizend kilo kleding werd afgeleverd bij de loods en de Utopianen konden een beetje geld verdienen met het sorteren. Vooral de vrouwen stortten zich op de kleren en her en der zag je ze met iets fleurigs weglopen dat ze onder hun matras verstopten. “Het is echt niet de bedoeling dat jullie kleren achterover drukken”, zei Nicoline, een beetje streng. “Dit is voor arme mensen.”
Ben benieuwd hoelang ze het uithoudt, huiverde ik, en wanneer ze wordt weggestemd (het woord ‘gekruisigd’ kwam zelfs in me op) zodat de anderen weer ongestoord zichzelf kunnen zijn.
Later bleek er trouwens toch flink gestolen te zijn, alle kijkers thuis hadden het live kunnen volgen, en de baas van Humana kwam persoonlijk naar de loods om te klagen. Woedend verdedigde hoofdverdachte Andrea zich: ze wilde de kleren alleen maar passen, ze had het “in eer en geweten” gedaan. Het leverde weer veel gesnotter op en gerook van sigaretten.
Innerlijke Criticus
Hoe vreemd, dacht ik: kennelijk is het mogelijk zo sterk te wennen aan 103 draaiende camera’s dat je vergeet dat ze je volgen en denkt dat je ergens mee wegkomt, letterlijk. Waarschijnlijk kan dat alleen als je niet erg gewend bent op jezelf te letten, als je Superego – in Freudiaanse termen – niet sterk ontwikkeld is. Want dat fungeert in de meesten van ons toch sowieso als een soort permanent draaiende camera die bijhoudt wat we doen? Ook bekend onder de naam Innerlijke Criticus, alias Geweten.
Het is natuurlijk stuitend, een aanslag op je privacy en je waardigheid als mens, een nachtmerrie, een futuristische distopie in plaats van een utopie, om permanent door camera’s gevolgd te worden. Maar misschien heeft het toch wel een diepere zin, of nut. Misschien heeft het fenomeen van de Big Brothercamera ook een moreel opvoedende kant, cultuurbreed gezien. Misschien kweekt het een innerlijke webcamfunctie.
Webcamfunctie
Het woord webcamfunctie heb ik uit de Volkskrant, in een bericht over de Vijfsterrenpartij van Beppe Grillo in Italië. “De grootste verdienste van de beweging is (…) de webcamfunctie die ze in het parlement proberen te vervullen”, schrijft de correspondente. “Toen een kamerlid laatst een amendement indiende waarmee zijn eigen stichting geld zou verdienen, brulden de Grillini het uit. En toen ze in de gangen van het parlement een telefonerende lobbyist hoorden vertellen hoe hij had geregeld dat de ‘gouden pensioenen’ van de Italiaanse kaste onaangetast bleven, namen ze het op en zetten de registratie op internet.”
Wie niet voldoende innerlijke camera met zich meedraagt, wordt van buiten af gecorrigeerd. Big Brother is always watching you en daarom moet je je gedragen. Webcamfunctie. Zou dat niet het woord van het jaar 2014 kunnen worden?
[box type="shadow" ]Noot van de redactie
Zie ook de boeiende uitzending over utopisch denken van VPRO Tegenlicht met Rutger Bregman. Utopia bereik je niet door de terugkeer naar de oertoestand. Vooruitgang is alleen mogelijk als we voortbouwen aan het web van onderlinge afhankelijkheden waarin we allen verkeren.[/box]
[lightbox full="http://"][/lightbox]
Maak meer verhalen mogelijk met een donatie
