Verkwikkend stortbad van Jerry Zeniuk verdrijft mufheid uit de ziel

De lichte, kleurrijke werken van renaissancekunstenaars als Fra Angelico, Giotto en Massaccio haalden Eric Corsius midden jaar negentig uit een loopbaandip. Geloof leek een bloedserieuze zaak, als het  rondtasten in het schermerduister van een neogotische kerk. In de renaissancekunst bleek geloof goed samen te gaan met "licht en kleur, zon en zaligheid". Op vergelijkbare wijze verdrijft het werk van de Oekraïense kunstenaar Jerry Zeniuk alle mufheid uit de ziel. "Ga er dichtbij staan en je ervaart het als een verkwikkend stortbad."

Door Eric Corsius

In het midden jaren negentig verkeerde ik in een loopbaancrisis. De speelruimte voor een katholiek theoloog werd toentertijd beperkt door aan de ene kant repressie en intimidatie van de zijde van het episcopaat en aan de andere kant een guur calvinistisch klimaat onder zogenaamd progressieven. Met dat eerste kon ik nog leven, omdat ik niet in dienst was van een bisdom. Hooguit was mijn carrièreperspectief wat beperkt in de breedte. Het tweede speelde me meer parten, omdat het mijn dagelijkse leven en werken beïnvloedde.

Bloedserieuze zaak

Collega’s hadden de ideologiekritiek ontdekt en legden zout op elke politiek incorrecte slak. We praatten elkaar voortdurend schuldgevoel aan jegens degenen die het in kerk en samenleving slechter hadden getroffen dan zij. De samenleving was slecht en daarom viel er weinig te vieren en te lachen. Geloof was blijkbaar een bloedserieuze zaak. Ik had het gevoel rond te tasten in het schemerduister van een neogotisch kerkgebouw, waarin alleen op gedempte toon mocht worden gesproken. Ik was vergeefs op zoek naar de uitgang en het daglicht.

Met de vraag of ik in deze deprimerende omgeving wel oud wilde worden, ging ik in 1994 op vakantie. Voor het eerst in mijn leven kwam ik in Florence. Er ging een wereld voor me open toen ik kennismaakte met de lichte, kleurrijke werken van renaissancekunstenaars als Fra Angelico, Giotto en Massaccio. Blijkbaar kon geloof wel degelijk samengaan met licht en kleur, zon en zaligheid en een zonovergoten zuidelijke stemming. Ik haalde opgelucht adem, verzamelde moed en zwoer trouw aan het optimisme, vastbesloten om voortaan meer kleur en klaarheid te geven aan het geloof.

Teruggekeerd in de mistige contreien van het noorden lukte het me aardig om de positieve houding vast te houden. Kunst, muziek en literatuur hielpen me hierbij – en vooral veel humor. En mijn ziel kreeg telkens een opknapbeurt als ik tijdens een vakantie in het zuiden een nieuwe ontdekking deed, zoals de vroegchristelijke kerken in Ravenna of Rome, waar de gelovige levenslust van de muren en plafonds spatte.

Confettibui

Enige tijd geleden was het een reusachtig schilderij van de Oekraïense kunstenaar Jerry Zeniuk, dat de mufheid uit mijn ziel verdreef die weer eens dreigde binnen te sijpelen. Het uit 2007 stammende werk presenteert zichzelf als ‘altaarstuk’ en is getiteld ‘Het leger van God tegen de Satan’. De titel suggereert een defensief en wereldvreemd katholicisme, maar het werk zelf spreekt een heel andere taal.

Zeniuk ziet zichzelf als onderdeel van de traditie van kunstenaars als Mondriaan, die hun werken opbouwen vanuit kleuren. Bij hem zijn dit primaire kleuren zowel als heldere, aansprekende mengkleuren. De vlakken zijn schijnbaar achteloos geplaatst voor een lichte achtergrond, los van elkaar, maar wel in samenhang. Het resultaat is een in feestvreugde uitgebarsten sterrenhemel of een confettibui. Ga er dichtbij staan en je ervaart het als een verkwikkend stortbad.

Kleurrijk bestaan

Maar die sektarisch klinkende titel, dat ‘leger van God tegen Satan’: dat suggereert toch een hoge dosis ernst en zelfs fanatisme? Of bedoelt Zeniuk het misschien ironisch? Zet hij ons bewust op het verkeerde been? Zonder gedachten te kunnen of willen lezen, waag ik de stelling dat de kunstenaar hier een nieuwe duiding geeft aan die oude beeldspraak van Gods leger.

Als je de titel kent kun je niet anders, dan in het schilderij een veelkoppige menigte zien. Het is een leger, maar dan een leger zonder uniform. Het is het bonte gezelschap van Gods strijdende kerk, Gods vrijgevochten guerrillaleger dat het gevecht aangaat met de eigen somberheid, dat in verzet komt tegen de dwang van het zwart en de greep van het grijs. Het is een vlammend pleidooi voor de kracht van een kleurrijk bestaan – ook en juist in de kerk.

 » Lees ook andere artikelen van Eric Corsius